"Bơm – xả" trong bóng tối: Bên trong kịch bản tinh vi thao túng tiền số
Không còn là trò "đánh lên – xả hàng" thủ công, các nhóm chủ mưu trong thế giới tiền số nay dùng thuật toán, mạng lưới KOL, và tâm lý học hành vi để dựng nên những cơn sóng ảo hoàn hảo. Người thắng rời đi trong im lặng, còn người thua vẫn nghĩ mình "gặp lỗi hệ thống".
"Pump – dump" (bơm rồi xả) là chiêu trò cổ điển của thị trường tài chính, nhưng trong tiền số, nó biến hóa tinh vi gấp bội.
Nếu trên sàn chứng khoán, hành vi này cần lượng tiền lớn và phải đối mặt giám sát pháp lý, thì trong thế giới crypto – nơi không ai biết ai, không có cơ quan kiểm soát trung tâm – việc thao túng giá chỉ cần vài ví ẩn danh và một cộng đồng đủ tin tưởng.
Một chuyên gia blockchain từng hỗ trợ điều tra vụ sập sàn FXT Token tiết lộ: "Chỉ cần 5–10 ví do nhóm cốt lõi nắm giữ, họ có thể tự mua – tự bán để tạo cảm giác thanh khoản. Các lệnh 'ảo' ấy được bot thực hiện liên tục, khiến biểu đồ giá nhảy múa như thật."
Nhà đầu tư F0 nhìn vào khối lượng giao dịch tăng vọt, tưởng coin "đang được săn lùng", và lao vào. Đó chính là giai đoạn pump – bơm giá.
Màn kịch 3 hồi: Tạo niềm tin, bơm kỳ vọng, và xả lạnh lùng
Các nhóm chủ mưu không hành động ngẫu nhiên – họ viết kịch bản như một chiến dịch marketing.
Hồi 1 – Gieo niềm tin
Một whitepaper được tung ra, sao chép mô hình Web3 hoặc AI đang hot, gắn với lời hứa "sẽ là Ethereum tiếp theo". Nhóm sáng lập thuê KOL, lập nhóm cộng đồng, tổ chức "buổi chia sẻ cơ hội đầu tư".
Ở giai đoạn này, token được bán rẻ cho nhà đầu tư sớm (private sale) – thực chất là đội trong ruột.
Hồi 2 – Bơm kỳ vọng
Khi token niêm yết trên sàn nội bộ, họ dùng bot đặt lệnh mua liên tục để đẩy giá gấp 2–3 lần.
Song song đó, KOL bắt đầu đăng bài: "Coin X tăng 200% chỉ trong 1 tuần", "Dòng tiền đang đổ về dự án Y". Tâm lý FOMO lan rộng. Hàng nghìn người mới tham gia, tạo nên hiệu ứng cầu giả.
Hồi 3 – Xả lạnh lùng
Khi giá đạt đỉnh, đội nhóm bán tháo toàn bộ lượng token gốc nắm giữ. Vì họ kiểm soát thanh khoản, chỉ cần chặn tính năng rút tiền "để bảo trì hệ thống", mọi nhà đầu tư đều mắc kẹt.
Vài ngày sau, website biến mất, nhóm Telegram bị xóa, sàn "bốc hơi" khỏi internet.
Bot giao dịch và dữ liệu giả – thứ vũ khí mới
Điểm khác biệt giữa các vụ "pump – dump" ngày nay và những năm 2018 (như iFan, Pincoin) là độ tinh vi công nghệ.
Các nhóm chủ mưu sử dụng bot giao dịch tự động để giả lập khối lượng, đồng thời dàn dựng dữ liệu trên blockchain explorer khiến nhà đầu tư tin rằng dòng tiền thật đang chảy.
Một kỹ sư an ninh blockchain tại Kyros Ventures cho biết:
"Trên blockchain, mọi giao dịch đều minh bạch. Nhưng kẻ gian lợi dụng chính điều đó – họ tạo hàng trăm ví nhỏ tự chuyển token qua lại để mô phỏng giao dịch thật. Khi bạn kiểm tra, sẽ thấy 'hàng nghìn người đang mua'. Nhưng thực ra, chỉ là 10 người điều khiển bot."
Ở tầng cao hơn, một số nhóm còn chạy quảng cáo trên CoinMarketCap hoặc dùng chiêu "listing giả" – nộp thông tin coin của mình lên các trang thống kê, tạo cảm giác "được niêm yết quốc tế".
Truyền thông – công cụ bơm giá "mềm"
Một phần không thể thiếu của kịch bản pump – dump là "truyền thông định hướng tâm lý". Những người đứng sau thường thuê đội content để viết bài phân tích, dùng ngôn ngữ chuyên môn như "tokenomics", "deflationary model", "AI prediction engine"... khiến người đọc khó phân biệt thật – giả.
Trên mạng xã hội, họ tạo hàng loạt tài khoản ảo (clone) để "bình luận tích cực", khen dự án tiềm năng, tag tên các KOL lớn để gây hiệu ứng "đang được quan tâm". Khi coin tăng giá, họ khoe ảnh "đã chốt lời", "mới mua xe nhờ dự án X". Đó là giai đoạn đỉnh của niềm tin ảo – khi mọi người đều sợ bỏ lỡ cơ hội.
Điều đáng sợ là cú xả hàng không chỉ khiến mất tiền, mà còn gây sang chấn tâm lý. Nhiều người vay mượn để đầu tư, đến khi sàn sập vẫn tin rằng "chủ dự án đang gặp sự cố". Hiệu ứng "niềm tin mù quáng" khiến họ tiếp tục lao vào dự án tiếp theo – cũng do chính nhóm chủ mưu đó dựng lên, chỉ thay tên coin.
Một cựu nhà đầu tư iFan chia sẻ: "Lúc đầu tôi không tin mình bị lừa, nghĩ hệ thống lỗi tạm thời. Đến khi nhóm chat bị xóa, tôi vẫn bênh vực họ, vì không muốn thừa nhận mình dại."
Kịch bản xuyên biên giới
Một xu hướng mới là các nhóm "pump team" quốc tế hoạt động xuyên biên giới. Chúng thường đặt máy chủ ở nước ngoài, mời người Việt làm "đại lý địa phương", chia hoa hồng theo số lượng người lôi kéo.
Trong một số vụ việc, dòng tiền được rửa qua stablecoin (USDT, USDC) và chuyển thẳng sang ví lạnh ở nước thứ ba, khiến việc lần dấu vết cực kỳ khó. Cơ quan điều tra từng phát hiện một nhóm điều hành tại Campuchia thuê đội kỹ sư Việt lập sàn "ma" để thao túng giá coin trong 3 tháng, thu về hơn 300 tỷ đồng, rồi biến mất sau một đêm.
Tuy vậy, những vụ lừa đảo tiền số vẫn là thách thức với cơ quan chức năng. Thứ nhất, tiền số không được công nhận là tài sản hợp pháp – khiến việc xác định tội danh "lừa đảo chiếm đoạt tài sản" gặp khó.
Thứ hai, hầu hết hệ thống vận hành ở ngoài biên giới, không chịu sự kiểm soát của bất kỳ cơ quan nhà nước nào. Thứ ba, giao dịch ẩn danh, không thông qua ngân hàng, nên khó chứng minh mối liên hệ giữa người gửi và người nhận.
Chỉ khi số nạn nhân đủ lớn hoặc dòng tiền rút về tài khoản Việt Nam, cơ quan chức năng mới có căn cứ khởi tố. Nhưng đến lúc đó, tiền đã "bốc hơi".
Nhận diện sớm bẫy pump – dump
Các chuyên gia khuyến nghị một số dấu hiệu cảnh báo sớm:
- Coin tăng giá bất thường, không có tin tức hay sản phẩm cụ thể.
- Nhóm sáng lập ẩn danh, không có lịch sử phát triển dự án.
- Sàn giao dịch nội bộ, không niêm yết trên các sàn uy tín (Binance, OKX, Coinbase…).
- Quảng cáo nhấn mạnh lợi nhuận, ít nói về rủi ro.
- Các KOL đăng bài "mang tính cá nhân" (không tiết lộ được trả tiền).
Phan Trang