Bốn thập kỷ đổi mới và hành trình kiến tạo của pháp luật Việt Nam

Bốn mươi năm Đổi mới đã đưa đất nước ta đi qua một chặng đường phát triển mạnh mẽ để “đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày này”. Trong hành trình ấy, Đổi mới đã đem lại những cơ hội cho pháp luật phát triển, từng bước đóng vai trò ngày càng quan trọng. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, tư duy, nhận thức về pháp luật và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam không ngừng được hoàn thiện.

Thật khó hình dung được hệ thống pháp luật của nước ta như thế nào nếu như chúng ta không thực hiện công cuộc Đổi mới. Chính sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng với những tư duy, nhận thức Đổi mới này đã tạo cơ hội để đến nay “nước ta đã hình thành hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội…”

Ở chiều ngược lại, pháp luật đã tạo ra các cơ sở pháp lý để củng cố những thành quả Đổi mới và tiếp tục thúc đẩy Đổi mới ngày càng toàn diện, sâu rộng – “tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế” .

Trong phát triển kinh tế, pháp luật Việt Nam đã thể hiện được vai trò vừa là động lực và vừa là cơ sở quan trọng tạo niềm tin, kiến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi để huy động nguồn lực, hình thành và phát triển của đội ngũ ngày càng hùng mạnh các doanh nhân, doanh nghiệp ngày nay.

Những đạo luật của thời kỳ đầu Đổi mới về thu hút đầu tư nước ngoài, công ty, doanh nghiệp tư nhân… cho tới đạo luật quan trọng về sở hữu, tài sản, hợp đồng, giao dịch như Bộ luật dân sự 1995 và các luật chuyên ngành khác nhau ra đời là những dấu mốc lịch sử và cùng với quá trình liên tục hoàn thiện đã tạo dựng môi trường đầu tư, kinh doanh ngày càng hấp dẫn, thuận lợi, loại bỏ phân biệt đối xử, bảo vệ tốt hơn quyền sở hữu và các quyền và lợi ích chính đáng của người dân, doanh nghiệp, tiệm cận tới các chuẩn mực quốc tế hiện đại thông qua quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện.

Chúng ta có quyền tự hào về những thành quả của 40 năm Đổi mới và sự phát triển của pháp luật với những đóng góp to lớn cho công cuộc Đổi mới, trong đó có sự phát triển của môi trường đầu tư, kinh doanh.

Tuy nhiên, chúng ta cũng thẳng thắn nhận ra được những “vấn đề” của hệ thống pháp luật hiện nay trước yêu cầu của bối cảnh tình hình mới. Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới đã chỉ ra: Một số chủ trương, định hướng của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ. Tư duy xây dựng pháp luật trong một số lĩnh vực còn nặng về quản lý. Chất lượng pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Còn có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn…, không thuận lợi cho việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút và khơi thông nguồn lực đầu tư…; thủ tục hành chính còn rườm rà. Tổ chức thực thi pháp luật vẫn là khâu yếu; thiếu cơ chế phản ứng chính sách kịp thời, hiệu quả. Chậm nghiên cứu, ban hành chính sách, pháp luật điều chỉnh những vấn đề mới, chưa tạo khuôn khổ pháp lý thuận lợi để thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới.

Với kinh nghiệm 40 năm Đổi mới thì chính những “vấn đề” được chỉ ra trên đây của hệ thống pháp luật là động lực, là định hướng, yêu cầu và mệnh lệnh chúng ta phải tiếp tục đổi mới hơn nữa trong cả xây dựng và thi hành pháp luật. Điểm thuận lợi của lần đổi mới tiếp theo này là chúng ta đã có nhiều bài học của 40 năm Đổi mới, kể cả nhận diện những rào cản, khó khăn, thách thức dù ở các mức độ hay hình thức khác nhau, cách thức vượt qua; có niềm tin vào thành công của Đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Một bài học Đổi mới cho chúng ta nhận thức là muốn đổi mới thành công thì phải thay đổi về tư duy, nhận thức, cách tiếp cận để từ đó có hành động và cách làm mới để vừa khắc phục những hạn chế, bất cập, vừa đáp ứng yêu cầu trong kỷ nguyên phát triển mới. Điểm thuận lợi nữa là Đảng đã ban hành gần đây nhiều nghị quyết, kết luận nổi bật là “Bộ tứ nghị quyết chiến lược” (các Nghị quyết số 57, 59, 66, 68) định hướng cho giai đoạn phát triển mới của đất nước với các nhiệm vụ, giải pháp dễ hình dung hơn nhiều so với thời kỳ đầu Đổi mới. Cùng với việc ban hành nghị quyết, kết luận thì sự đổi mới trong tổ chức thực hiện, giám sát, kiểm tra thực hiện nghị quyết, kết luận đang tạo ra những sự hiệu quả.

Trong 40 năm Đổi mới, Hội Luật gia Việt Nam, là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân đã không ngừng khẳng định vị trí, vai trò của mình thông qua những đóng góp to lớn, việc làm cụ thể trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, cải cách hành chính, cải cách tư pháp, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, tự do, dân chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh…

Trước yêu cầu mới của bối cảnh đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới, Hội Luật gia Việt Nam và hơn 100.000 hội viên luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, nhận thức sâu sắc sứ mệnh và trách nhiệm của mình để tiếp tục có nhiều hơn nữa những đóng góp tích cực hơn nữa cho sự phát triển tới đây của đất nước, nhất là trong lĩnh vực pháp luật.

Đối với "Bộ tứ Nghị quyết", Đảng ủy Trung ương Hội Luật gia Việt Nam đã ban hành 4 kế hoạch triển khai thực hiện nghiêm túc tới tất các cấp hội, đơn vị, tổ chức và cán bộ, đảng viên trực thuộc. Hội Luật gia Việt Nam coi đây là cơ hội tốt để đội ngũ luật gia khẳng định vai trò trong giai đoạn phát triển tới đây của đất nước, mặc dù chắc chắn còn nhiều khó khăn, thách thức. Mỗi luật gia và cấp Hội cần đổi mới mạnh mẽ, trước hết là đổi mới tư duy, nhận thức, nâng cao tinh thần trách nhiệm, tìm thấy nhiều niềm vui, vinh dự và sự cống hiến trong thực hiện trách nhiệm cao cả của giới luật gia Việt Nam.

Riêng đối với cộng đồng doanh nhân, doanh nghiệp, Hội Luật gia Việt Nam sẵn sàng đồng hành để trở thành địa chỉ tin cậy trong tham gia tham mưu, xây dựng chính sách pháp luật, tạo lập môi trường pháp lý thuận lợi, an toàn, minh bạch, có trách nhiệm cho kinh doanh và là nơi doanh nhân, doanh nghiệp có thể tiếp cận để có những sự hỗ trợ pháp lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng. Tất cả các nội dung này đều đã nằm trong Kế hoạch số 144/KH-ĐU ngày 25/9/2025 của Đảng ủy Trung ương Hội Luật gia Việt Nam thực hiện Nghị quyết số 68 của Bộ chính trị và sẽ được triển khai trong thời gian tới đây.

Tác giả: Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc