Chuyên gia: Né thuế bằng cách mượn tài khoản người khác không kinh doanh, ghi nội dung "vay mượn, trả tiền" rất rủi ro
Hiện một số hộ kinh doanh lo ngại việc đưa tiền vào tài khoản ngân hàng sẽ khiến cơ quan thuế “soi” doanh thu, từ đó tìm cách né tránh bằng nhiều hình thức khác nhau.
Tại hội thảo “Giải mã chuyển đổi mô hình thuế: Từ thực tiễn hộ kinh doanh”, nhiều hộ kinh doanh và phóng viên đã đặt câu hỏi trực diện xoay quanh các vấn đề rất thực tế khi chuyển từ thuế khoán sang kê khai, đặc biệt là câu chuyện hóa đơn, thanh toán không dùng tiền mặt và việc sử dụng tài khoản ngân hàng.
Trao đổi tại tọa đàm, các chuyên gia nhấn mạnh rằng việc chuyển đổi phương thức quản lý thuế không chỉ là thay đổi kỹ thuật kê khai, mà còn kéo theo yêu cầu chuẩn hóa dòng tiền, chứng từ và thói quen quản lý của hộ, cá nhân kinh doanh.
Bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam – lưu ý rằng với hộ/cá nhân kinh doanh thuộc diện phải sử dụng hóa đơn (mốc doanh thu trên 1 tỷ đồng), thì toàn bộ hàng hóa bán ra đều phải xuất hóa đơn, không phân biệt từng lần giao dịch có giá trị lớn hay nhỏ. Đây là nguyên tắc nhằm đảm bảo doanh thu được ghi nhận đầy đủ, nhất quán.
Liên quan đến thanh toán không dùng tiền mặt, theo quy định hiện hành, các giao dịch mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ có giá trị từ 5 triệu đồng trở lên phải thực hiện chuyển khoản. Quy định này cũng áp dụng với một số giao dịch khác như chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng phần vốn góp…
Tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Cúc cũng thẳng thắn chỉ ra một tâm lý khá phổ biến hiện nay. Theo bà, một số hộ kinh doanh lo ngại việc đưa tiền vào tài khoản ngân hàng sẽ khiến cơ quan thuế “soi” doanh thu, từ đó tìm cách né tránh bằng nhiều hình thức khác nhau.
Từ tâm lý này, đã xuất hiện các cách làm mang tính đối phó như mượn tài khoản của người khác (không kinh doanh), ghi nội dung giao dịch là “vay mượn, trả tiền”, hoặc ưu tiên sử dụng tiền mặt để tránh bị chú ý. Tuy nhiên, theo bà Cúc, những cách làm này tiềm ẩn rủi ro rất lớn trong bối cảnh quản lý thuế đang thay đổi nhanh chóng.
Một vấn đề khác được nhiều hộ kinh doanh băn khoăn là: “Không có hóa đơn” có bị coi là bất hợp pháp hay không? Giải thích tại tọa đàm, bà Nguyễn Thị Cúc cho rằng cần phân biệt rõ giữa “bất hợp pháp” và “không hợp lệ”.
Theo đó, việc không có hóa đơn sẽ trở thành vấn đề nghiêm trọng trong trường hợp doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh kê khai thuế theo phương pháp kê khai, đặc biệt là khi tính chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp mà thiếu hóa đơn, chứng từ hợp pháp. Ngược lại, với một số trường hợp pháp luật cho phép – như hàng hóa nông, lâm, thủy sản; hoặc mua hàng từ các hộ thuộc ngưỡng không bắt buộc xuất hóa đơn – thì việc không có hóa đơn vẫn có thể được chấp nhận nếu đáp ứng đúng điều kiện.
Bà Cúc cũng nhấn mạnh rằng “hóa đơn bất hợp pháp” thường là trường hợp hóa đơn có thông tin không đúng, sai lệch bản chất giao dịch; còn “không có hóa đơn” trong các trường hợp được pháp luật cho phép thì không đồng nghĩa với hành vi vi phạm.
Ở góc nhìn thực tế, một hộ kinh doanh nông sản tham dự hội thảo chia sẻ rằng hộ đã thực hiện kê khai từ năm 2022, thuê kế toán làm sổ theo Thông tư 88 và nộp sổ hàng năm. Trong các năm trước, hồ sơ đều được cơ quan thuế tiếp nhận và trả lại bình thường. Tuy nhiên, đến tháng 10 vừa qua, hộ nhận thông báo kiểm tra, việc kiểm tra do phòng kiểm tra doanh nghiệp thực hiện và yêu cầu cung cấp sổ sách, sao kê tài khoản trong thời gian ngắn.
Do không được hướng dẫn tách bạch tài khoản kinh doanh riêng, tài khoản ngân hàng bị lẫn một số giao dịch cá nhân không còn nhớ rõ nội dung, dẫn đến không khớp sổ. Hộ này cho biết đã bị xác định là không xuất hóa đơn đúng thời điểm đối với hai khoản chuyển khoản và bị xử phạt. Hộ kiến nghị cần có hướng dẫn sổ sách đơn giản, rõ ràng hơn, đồng thời có cơ chế thông báo, cập nhật chính sách kịp thời cho hộ kinh doanh. Hộ cũng nêu ví dụ việc kê khai quý III gặp vướng mắc khi thực hiện phụ lục giảm thuế theo Nghị định 70, do ứng dụng kê khai không hiển thị phụ lục, phải nhờ kế toán khác dùng phần mềm HTKK để sửa, gây mất nhiều thời gian.
Phản hồi tại tọa đàm, đại diện cơ quan thuế ghi nhận những vướng mắc từ thực tế. Theo đại diện, khi ghi chép thủ công, việc đối soát rất dễ sai sót do thiếu tự động hóa. Trong bối cảnh chuyển đổi số được đẩy mạnh từ năm 2024 đến nay, nhiều giải pháp công nghệ đã và đang được triển khai để hỗ trợ hộ kinh doanh tự động ghi nhận hóa đơn điện tử đầu vào, đối soát dữ liệu bán hàng, thanh toán và tiến tới lập tờ khai dựa trên dữ liệu phát sinh. Đại diện cơ quan thuế nhấn mạnh Nhà nước, ngành thuế và các doanh nghiệp công nghệ đang cùng đồng hành, hướng tới việc giảm rủi ro, giảm gánh nặng thủ công cho hộ kinh doanh trong quá trình tuân thủ thuế.
Thu Thủy