Công nghệ đuổi mây là gì? Liệu con người có thể thật sự điều khiển được thời tiết?

Công nghệ đuổi mây, hay còn gọi là cloud seeding, là một trong những thử nghiệm táo bạo nhất của con người nhằm can thiệp vào tự nhiên. Từ ngàn đời nay, thời tiết luôn là yếu tố không thể kiểm soát, quyết định đến đời sống nông nghiệp, sinh hoạt và thậm chí là chiến tranh. Việc một cơn mưa rơi xuống hay không từng được coi là ý trời, nhưng đến thế kỷ XX, khoa học đã mở ra khả năng thay đổi điều đó: con người có thể gieo “hạt mưa” vào bầu trời. Nguyên lý cơ bản của công nghệ này khá đơn giản về mặt ý tưởng: trong mây vốn chứa hơi nước, nếu có một hạt nhân ngưng kết thích hợp, hơi nước sẽ bám vào, ngưng tụ lại thành giọt nước và rơi xuống. Các nhà khoa học nhận ra rằng việc bổ sung những hạt nhân nhân tạo như bạc iodua, muối, hoặc đá khô vào trong mây có thể kích thích mưa hình thành nhanh hơn hoặc nhiều hơn so với tự nhiên. Quá trình này có thể thực hiện bằng nhiều cách, phổ biến nhất là sử dụng máy bay bay xuyên qua mây để thả chất, hoặc sử dụng rocket, pháo bắn từ mặt đất lên cao.

Ý tưởng nghe có vẻ kỳ diệu, nhưng thực tế công nghệ đuổi mây không thể “tạo mưa từ trời quang”, mà chỉ có tác dụng thúc đẩy quá trình vốn có sẵn. Nói cách khác, nếu không có mây đủ dày, đủ ẩm thì công nghệ này hoàn toàn vô nghĩa. Đây là một điểm hạn chế quan trọng nhưng cũng là lý do khiến nhiều người hiểu sai khi nghĩ rằng đuổi mây có thể tạo ra thời tiết từ con số không. Tuy nhiên, khi điều kiện thích hợp, cloud seeding đã chứng minh được hiệu quả đáng kể.

Ngay từ những năm 1940, Mỹ đã khởi động những thử nghiệm đầu tiên về gieo mưa nhân tạo. Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh cũng đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và triển khai. Về sau, nhiều quốc gia khô hạn như Israel, Úc, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất hay Ả Rập Saudi đều xem công nghệ này là giải pháp hỗ trợ nông nghiệp và an ninh nguồn nước. Ngoài mục đích bổ sung nước ngọt, một số nơi còn ứng dụng để giảm thiểu thiệt hại thiên tai như làm dịu hạn hán, hạn chế cháy rừng, hoặc ngăn bão tuyết. Thậm chí có thời điểm, cloud seeding còn được kỳ vọng như công cụ bảo vệ môi trường sống cho các đô thị lớn.

Tuy vậy, công nghệ đuổi mây vẫn vấp phải nhiều tranh cãi. Vấn đề lớn nhất là tính hiệu quả khó đo lường. Trong tự nhiên, mưa vốn là một hiện tượng ngẫu nhiên với nhiều biến số phức tạp, việc chứng minh rằng lượng mưa tăng lên hoàn toàn nhờ cloud seeding chứ không phải do biến đổi khí hậu tạm thời là rất khó. Các nghiên cứu cho thấy mức gia tăng lượng mưa chỉ từ 10% đến 30%, con số này đủ tạo hy vọng nhưng chưa đủ để coi là giải pháp bền vững. Bên cạnh đó, chi phí cho một chiến dịch gieo mưa cũng không hề nhỏ, trong khi lợi ích thực tế có thể không như mong muốn.

Ngoài ra, còn tồn tại lo ngại về hệ lụy môi trường. Việc đưa hóa chất như bạc iodua vào khí quyển có thể ảnh hưởng đến đất và nước về lâu dài, dù ở nồng độ thấp. Một số chuyên gia cảnh báo rằng việc can thiệp cục bộ có thể tạo ra tác động không lường trước ở khu vực khác, ví dụ làm mất cân bằng lượng mưa tự nhiên, hoặc khiến một vùng bị khô hạn hơn. Chính vì thế, dù đã có nhiều quốc gia thử nghiệm và ứng dụng, cloud seeding chưa bao giờ trở thành công nghệ phổ biến toàn cầu như điện hay internet.

Nhìn về tương lai, công nghệ đuổi mây vẫn có sức hút lớn. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nguồn nước khan hiếm và hạn hán xảy ra thường xuyên, nhiều chính phủ và tổ chức quốc tế tiếp tục tài trợ nghiên cứu để tìm cách nâng cao hiệu quả, giảm chi phí và hạn chế rủi ro môi trường. Song song đó, giới khoa học cũng đặt ra câu hỏi đạo đức: con người có nên can thiệp sâu vào hệ thống thời tiết vốn cực kỳ phức tạp và gắn liền với cân bằng sinh thái? Câu hỏi này chưa có lời giải dứt khoát. Nhưng có thể khẳng định một điều, công nghệ đuổi mây chính là minh chứng cho tham vọng bất tận của loài người: tìm cách biến những điều tưởng chừng bất khả thi thành hiện thực, ngay cả khi phải đối diện với thiên nhiên khổng lồ và bí ẩn.

Minh Quân