Đắk Lắk: Ngân hàng không thu được tiền gốc mà còn bị buộc phải trả khách 76 tỷ đồng sau 12 năm cho vay

Theo Báo Công an Nhân dân, trong Bản án phúc thẩm (lần 2) số 11/2025/KDTM-PT ngày 19/9/2025 (Bản án phúc thẩm số 11), Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Đắk Lắk đã tuyên Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) phải trả cho Công ty TNHH Anh Minh (phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) hơn 173 tỷ đồng; Công ty Anh Minh phải trả BIDV gần 97 tỷ đồng nợ gốc vay từ ngân hàng, được miễn lãi. Sau khi bù trừ nghĩa vụ, BIDV còn "nợ" Công ty Anh Minh hơn 76 tỷ đồng.

Công ty Anh Minh từng là khách hàng tín dụng lâu năm của BIDV Chi nhánh Đắk Lắk, bắt đầu quan hệ vay vốn từ năm 2002 phục vụ sản xuất và xuất khẩu cà phê, dư nợ có thời điểm vượt 100 tỷ đồng. Để bảo đảm cho các khoản vay từ BIDV, Công ty Anh Minh cùng các bên thứ ba đã thế chấp tại ngân hàng tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, nhà xưởng, máy móc thiết bị và đặc biệt là hàng hóa cà phê tồn kho.

Theo nội dung Bản án phúc thẩm số 11, tháng 3/2013, BIDV và Công ty Anh Minh ký Hợp đồng thế chấp hàng tồn kho số 01/2013/HĐTCHTK, quy định Công ty Anh Minh thế chấp hàng cà phê mà Công ty Anh Minh gửi vào kho Công ty Cổ phần Anh Linh (tỉnh Bình Dương cũ, nay thuộc TP Hồ Chí Minh) để bảo đảm cho các khoản vay tại BIDV. Hai bên cũng ký Hợp đồng thuê kho giữ hàng hóa ba bên với bên thứ ba cung cấp dịch vụ cho thuê kho là Công ty Anh Linh.

Các hợp đồng quy định, cà phê mà Công ty Anh Minh thu mua từ các bên được chuyển đến kho Công ty Anh Linh. Sau đó, các bên làm thủ tục xác nhận số lượng, chất lượng, giá trị cà phê nhập kho. Nếu Công ty Anh Minh có nhu cầu xuất cà phê cho đối tác, hàng hóa sẽ được chuyển từ kho Công ty Anh Linh khi BIDV đồng ý.

Rắc rối phát sinh đầu tháng 8/2013, BIDV và Công ty Anh Minh tiến hành kiểm tra kho của Công ty Anh Linh thì phát hiện lượng cà phê thực tế không còn đủ so với số liệu được nêu trong các biên nhận trước đó. Hàng ngàn tấn cà phê đã thất thoát. Thời điểm này, dư nợ của Công ty Anh Minh tại BIDV là hơn 132 tỷ đồng.

Ngay sau khi phát hiện thiếu cà phê, Công ty Anh Minh ngày 13/8/2013 làm đơn tố cáo ông Lê Hồng Hải, Tổng giám đốc Công ty Anh Linh, về hành vi chiếm đoạt tài sản là số cà phê mà Công ty Anh Minh gửi vào kho Công ty Anh Linh. Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Đắk Lắk đã khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can đối với ông Hải, đồng thời phong tỏa số cà phê còn lại trong kho. Trong vụ việc hình sự liên quan đến ông Hải và Công ty Anh Linh, Công ty Anh Minh được nhận lại hơn 650 tấn cà phê từ số cà phê mà cơ quan CSĐT tiến hành phong tỏa trước đó.

Bên cạnh vụ án hình sự, việc hàng ngàn tấn cà phê trong kho Công ty Anh Linh bị chiếm đoạt khiến quan hệ tín dụng giữa BIDV và Công ty Anh Minh rơi vào khủng hoảng, do cà phê tồn kho là tài sản bảo đảm cho các hợp đồng tín dụng giữa hai bên.

Năm 2020, Công ty Anh Minh khởi kiện ra TAND TP Buôn Ma Thuột, nay là TAND khu vực 1 – Đắk Lắk. Công ty Anh Minh lập luận, số cà phê trong kho Công ty Anh Linh đã được chuyển quyền sở hữu từ Công ty Anh Minh sang cho BIDV từ khi nhập kho, BIDV có nghĩa vụ quản lý số cà phê đó và là bên bị thiệt hại trong vụ án tại Công ty Anh Linh, được nhận bồi thường khi hàng hóa bị mất.

Công ty Anh Minh cho rằng, vì cà phê bị mất, ngân hàng không còn hàng hóa để chuyển lại cho Công ty Anh Minh theo hợp đồng, dẫn đến việc Công ty Anh Minh không thể giao cà phê cho các đối tác và bị thiệt hại.

Theo đó, Công ty Anh Minh đề nghị tòa tuyên BIDV hoàn trả Công ty Anh Minh giá trị cà phê bị chiếm đoạt, đối trừ vào dư nợ gốc tại BIDV; đồng thời miễn nghĩa vụ trả lãi. Số tiền yêu cầu khi đó ước tính hơn 81 tỷ đồng. Đồng thời, yêu cầu BIDV bồi thường thiệt hại theo hợp đồng. BIDV làm đơn phản tố với nội dung không chấp thuận yêu cầu khởi kiện nêu trên, đề nghị tòa buộc Công ty Anh Minh trả toàn bộ nợ gốc, lãi.

Tại phiên xét xử sơ thẩm tháng 4/2022, tòa án nhận định, số cà phê bị chiếm đoạt trong kho Công ty Anh Linh là tài sản của Công ty Anh Minh và Công ty Anh Minh là bên chịu thiệt hại từ hành vi chiếm đoạt xảy ra tại kho Công ty Anh Linh. Ngoài ra, tòa nêu, các hợp đồng tín dụng giữa Công ty Anh Minh và BIDV là có thật, tự nguyện, đúng quy định pháp luật, nên Công ty Anh Minh phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi.

Công ty Anh Minh không đồng tình với bản án và kháng cáo. Tháng 8/2022, TAND tỉnh Đắk Lắk xét xử phúc thẩm, giữ nguyên bản án sơ thẩm, buộc Công ty Anh Minh phải thanh toán toàn bộ nợ gốc và lãi cho ngân hàng.

Bước ngoặt trong vụ việc diễn ra đầu năm 2023, khi VKSND Cấp cao tại Đà Nẵng ra quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, cho rằng, hai phiên xét xử trước chưa xem xét toàn diện các chứng cứ, nhất là trách nhiệm của BIDV khi cùng ký hợp đồng thuê kho với Công ty Anh Minh và Công ty Anh Linh. Trên cơ sở đó, TAND Cấp cao tại Đà Nẵng đã hủy toàn bộ cả hai bản án phúc thẩm và sơ thẩm trước đó, yêu cầu xét xử lại.

Phiên sơ thẩm lần hai được mở tháng 5/2025 tại TAND TP Buôn Ma Thuột. Bản án lúc này có sự thay đổi: Hội đồng xét xử xác định số cà phê trong kho Công ty Anh Linh thuộc sở hữu của BIDV, không phải Công ty Anh Minh. Như vậy, BIDV phải hoàn trả cho Công ty Anh Minh hơn 2.000 tấn cà phê (bị chiếm đoạt trong kho Công ty Anh Linh), cộng thêm khoản phạt hợp đồng 8%. Tòa không chấp nhận yêu cầu của Công ty Anh Minh về việc chấm dứt các hợp đồng tín dụng, không trả lãi và chấm dứt các hợp đồng thế chấp giữa hai bên. Theo đó, Công ty Anh Minh phải trả BIDV toàn bộ nợ gốc, lãi (tạm tính đến tháng 5/2025 là khoảng 254 tỷ đồng).

Hai bên tiếp tục kháng cáo. Đến ngày 19/9, TAND tỉnh Đắk Lắk mở phiên phúc thẩm lần hai và ra Bản án số 11/2025/KDTM-PT. Phán quyết lần này bất lợi hơn với BIDV, theo đó, tòa giữ quan điểm cà phê được "tạm thời chuyển "Quyền Sở hữu"" từ Công ty Anh Minh sang BIDV khi nhập kho Công ty Anh Linh. Tòa tuyên BIDV phải trả Công ty Anh Minh 173 tỷ đồng là giá trị của 1.352 tấn cà phê (hơn 2.000 tấn cà phê trừ đi 160 triệu đồng và hơn 650 tấn cà phê mà Công ty Anh Minh nhận lại trong quá trình giải quyết vụ án xảy ra tại Công ty Anh Linh); BIDV không phải chịu phạt hợp đồng 8%. Ngược lại, Công ty Anh Minh phải trả cho ngân hàng hơn 96 tỷ đồng nợ gốc và được miễn trả lãi kể từ ngày 13/8/2013.

Sau khi bù trừ nghĩa vụ, BIDV còn phải trả cho Công ty Anh Minh hơn 76 tỷ đồng. Như vậy, 12 năm trôi qua, ngân hàng từ việc cho vay tiền, trở thành bên phải trả lại tiền cho khách hàng vay của mình. Tòa án cho rằng, BIDV được quyền khởi kiện để đòi lại cà phê và bồi thường thiệt hại từ Công ty Anh Linh.

BIDV không đồng tình với Bản án phúc thẩm số 11/2025/KDTM-PT. Ngân hàng cho hay, trong quá trình tố tụng, BIDV nhiều lần khẳng định rằng nghĩa vụ trả nợ của Công ty Anh Minh là nghĩa vụ độc lập với tài sản bảo đảm. Theo BIDV, việc cà phê trong kho Công ty Anh Linh bị mất mát không thể là căn cứ để Tòa án cấp phúc thẩm tuyên các Hợp đồng tín dụng giữa BIDV và Công ty Anh Minh chấm dứt. Hợp đồng tín dụng đang có hiệu lực thì chỉ bị chấm dứt theo điều khoản đã thỏa thuận hoặc căn cứ luật định, do đó, việc tuyên chấm dứt Hợp đồng tín dụng là trái nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết và thiện chí, trung thực.

Từ góc nhìn của ngân hàng, khách hàng vẫn phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi, còn việc mất tài sản bảo đảm chỉ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường của bên giữ kho là Công ty Anh Linh.

Một điểm BIDV nhấn mạnh là tính chất của hợp đồng thuê kho ba bên. Ngân hàng nêu việc tham gia hợp đồng này không biến BIDV thành chủ sở hữu của hàng hóa lưu kho. Các quy định chặt chẽ về nhập-xuất kho chỉ nhằm mục đích giám sát và bảo đảm khả năng xử lý tài sản thế chấp.

Do đó, theo BIDV, việc tòa xác định ngân hàng phải trả cho Công ty Anh Minh giá trị cà phê bị chiếm đoạt là chưa phù hợp với bản chất pháp lý của quan hệ thế chấp và thuê kho. BIDV cũng đề nghị xem xét tư cách pháp lý của Công ty Anh Minh khi nhận lại hơn 650 tấn cà phê từ cơ quan điều tra.

BIDV không thống nhất về cách xác định khối lượng hàng hóa, khi cho rằng, tòa đã lấy toàn bộ số liệu tồn kho làm căn cứ, trong đó có cả phần hàng hóa ngoài thế chấp. Ngoài ra, BIDV lập luận, việc áp dụng chung một đơn giá cà phê để buộc BIDV thanh toán, đã dẫn đến con số BIDV phải trả cao hơn thực tế. BIDV còn nêu ý kiến về việc các chứng cứ mà ngân hàng cung cấp chưa được xem xét thỏa đáng.

Hiện, BIDV đã có văn bản kiến nghị gửi tới các cơ quan trung ương, đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm và tạm hoãn thi hành bản án.

Tin Vũ (t/h)