Grab, GoTo - Những nạn nhân đáng thương của Masayoshi Son: Từ 'trứng vàng' được nâng niu đến cảnh phải tự vật lộn giữa 'mùa đông khởi nghiệp' khốc liệt chưa từng có

Khi Grab Holdings, nhà điều hành dịch vụ gọi xe lớn nhất Đông Nam Á, công bố lợi nhuận ròng hàng quý đầu tiên vào tháng trước, điều này được cho là tín hiệu cho sự hồi sinh của công ty.

Khoản lãi 11 triệu USD trong ba tháng cuối cùng của năm 2023 là một cột mốc quan trọng, lần đầu tiên Grab báo lãi kể từ khi thành lập hơn một thập kỷ trước và là bước tiến đáng kể từ khoản lỗ 391 triệu USD so với cùng kỳ năm trước. Công ty cũng đã công bố kế hoạch mua lại cổ phiếu lần đầu tiên lên tới 500 triệu USD.

CEO Anthony Tan cũng thừa nhận năm ngoái là năm “quan trọng” đối với công ty. “Chúng tôi đặt mục tiêu đạt được một số cột mốc quan trọng và chúng tôi đã hoàn thành các mục tiêu chính của mình”.

Nhưng các nhà đầu tư đã phớt lờ tin tốt này và vẫn bán cổ phiếu Grab. Cổ phiếu của Grab đã giảm hơn 8% vào cuối ngày hôm đó. Tờ Nikkei nhận định, Grab chính là một nạn nhân của “mùa đông khởi nghiệp” khốc liệt đã gây ra sự mất niềm tin vào thị trường tài trợ vốn công nghệ đang phát triển mạnh mẽ trong khu vực.

Kể từ khi niêm yết công khai hơn hai năm trước, giá cổ phiếu của Grab đã giảm 70%. Đáng nói, Grab không phải là công ty duy nhất rơi vào hoàn cảnh đó. Đối thủ Indonesia của Grab là GoTo và một công ty thương mại điện tử địa phương khác có tên Bukalapak, đã chứng kiến giá trị giảm khoảng 80% kể từ khi niêm yết công khai. Giá cổ phiếu giảm chưa có hồi kết trong bối cảnh lo ngại rằng một số công ty công nghệ ở Đông Nam Á có thể không thể tiếp tục tồn tại.

Takeshi Ebihara, đối tác sáng lập của Rebright Partners có trụ sở tại Singapore cho biết: “Sẽ phải mất 10 năm, hoặc thậm chí lâu hơn, để giá cổ phiếu đạt đỉnh trở lại” đối với các công ty khởi nghiệp niêm yết ở Đông Nam Á. “Các nhà đầu tư và các công ty công nghệ phải chấp nhận rằng họ đang phát triển trong một bong bóng hiếm hoi, một bong bóng mà chúng ta sẽ không thấy trong vài thập kỷ tới”.

Lãi suất cao hơn của Mỹ là nguyên nhân gây ra sự suy thoái toàn cầu đối với các công ty khởi nghiệp công nghệ. Tuy nhiên, bối cảnh khởi nghiệp ở Đông Nam Á có mối liên hệ đặc biệt với vận may của một tổ chức nói riêng, ví dụ như công ty Nhật Bản SoftBank Group. Tập đoàn này đã tìm kiếm trong khu vực và rót vốn giúp phát triển nhiều công ty công nghệ hàng đầu, như Grab và Tokopedia gần như từ đầu.

Sau khi SoftBank chứng kiến tham vọng đầu tư mạo hiểm của mình bị tê liệt do sự sụp đổ của Quỹ Tầm nhìn - chi nhánh đầu tư mạo hiểm với số vốn ban đầu khoảng 100 tỷ USD - hai năm trước, nhiều công ty sáng tạo nhất khu vực đã không có cơ hội tiếp cận vốn, khiến tương lai của họ trở nên không rõ ràng.

Theo nhà cung cấp dữ liệu đầu tư Preqin, đầu tư khởi nghiệp ở Đông Nam Á trong quý đầu năm nay đã giảm xuống còn khoảng 800 triệu USD tính đến ngày 18/3, giảm xuống mức năm 2017 khi Quỹ Tầm nhìn được thành lập. Prantik Mazumdar, một nhà đầu tư thiên thần và chủ tịch của TiE Singapore, một cộng đồng toàn cầu gồm các doanh nhân chia sẻ.

Từ mua sắm trực tuyến đến di chuyển đến chuyển tiền ở một khu vực mà khả năng tiếp cận ngân hàng bị hạn chế, nhiều ngóc ngách của xã hội đã được chuyển đổi kỹ thuật số trong thập kỷ qua nhờ những công ty khởi nghiệp này. Tuy nhiên, hầu hết đều đã đặt tăng trưởng lên trên lợi nhuận, theo đuổi mục tiêu tăng người dùng bằng các chương trình giảm giá và khuyến mãi cho việc gọi xe và giao đồ ăn.

Nhưng khi túi tiền của các công ty này cạn kiệt và thị trường bắt đầu bão hòa, người dùng thường xuyên cũng bắt đầu cảm thấy bị chèn ép bởi các dịch vụ gọi xe và giao đồ ăn khi giá vé và phí nền tảng bắt đầu tăng đều đặn trong những năm gần đây. Chưa kể, nếu trong ngành tiếp tục xảy ra những thương vụ hợp nhất, dẫn tới việc có ít người chơi hơn, người tiêu dùng có thể có ít lựa chọn hơn.

ÔNG TRÙM

Gần 10 năm đã trôi qua kể từ khi Masayoshi Son, tỷ phú giám đốc điều hành và người sáng lập Tập đoàn SoftBank, bắt đầu viết những tấm séc khổng lồ cho các công ty khởi nghiệp trẻ trên toàn cầu, thúc đẩy sự bùng nổ của các công ty khởi nghiệp và tự hào rằng ông là “người dẫn dắt cuộc cách mạng AI”.

Niềm khao khát của Son nhanh chóng đưa ông đến với thị trường Đông Nam Á non trẻ, giúp biến những công ty như Grab trở thành những con cưng công nghệ của khu vực. Năm 2017, Vision Fund, quỹ đầu tư lớn nhất của Son, được thành lập và tiếp quản hoạt động đầu tư này.

Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của Vision Fund sa sút nghiêm trọng và quỹ này bắt đầu cắt giảm các khoản đầu tư vào khoảng năm 2022, do các nhà đầu tư công nghệ toàn cầu khác cũng bị ảnh hưởng do đợt bán tháo công nghệ trên toàn thế giới. Theo báo cáo KPMG tháng 1, tài chính mạo hiểm toàn cầu giảm mạnh sau năm 2021, với giá trị thương vụ trong quý 4 năm ngoái ở mức 74,9 tỷ USD, giảm 64% so với mức đỉnh cùng kỳ năm 2021.

Điều này đã đẩy ngành này vào một cuộc khủng hoảng mà từ đó chỉ những công ty mạnh nhất và tự chủ nhất mới có thể sống. Các công ty khởi nghiệp trên toàn thế giới đã bị ảnh hưởng bởi “mùa đông vốn”, nhưng các nhà đầu tư cho rằng lĩnh vực công nghệ non trẻ của Đông Nam Á đặc biệt dễ bị tổn thương.

Ebihara của Rebright cho biết: “Đông Nam Á đang nghiêng nhiều về dịch vụ tiêu dùng”. Ông lưu ý, không giống như các công ty khởi nghiệp ở Mỹ hay Israel có công nghệ tiên tiến, nhiều công ty trong khu vực có rất ít hoặc không có cách nào để tạo sự khác biệt với các đối thủ. Ông nói, điều này chắc chắn sẽ dẫn đến một cuộc chạy đua tài trợ vốn khi các công ty hướng tới “tăng trưởng bằng mọi giá”.

Ebihara nói thêm: “Son biết điều này rõ hơn bất kỳ ai khác và đây chính xác là lý do tại sao ông ấy bơm nhiều vốn hơn mức mà các công ty yêu cầu. Nhưng ngay khi nền kinh tế và thị trường chứng khoán quay ngoắt 180 độ, những công ty khởi nghiệp này không còn có thể tồn tại trong một cuộc đua như vậy. Điều này đặc biệt rõ ràng ở Đông Nam Á”.

Câu chuyện Grab của Singapore minh họa điều này. Công ty khởi nghiệp về dịch vụ gọi xe này lần đầu tiên nhận được khoản đầu tư từ Tập đoàn SoftBank vào năm 2014 và kể từ đó đã huy động được hàng tỷ USD, bao gồm cả từ Quỹ Tầm nhìn. Được hỗ trợ bởi nguồn vốn lớn, Grab đã mở rộng dịch vụ gọi xe và thanh toán kỹ thuật số sang 8 quốc gia Đông Nam Á. Công ty nhanh chóng tăng thị phần của mình bằng cách mua lại mảng kinh doanh tại Đông Nam Á của Uber Technologies có trụ sở tại Mỹ.

Trong bình luận bằng văn bản gửi tới Nikkei Asia, Tan của Grab cho biết Son “là một nhà đầu tư ban đầu rất quan trọng vào Grab và nếu không có sự hỗ trợ ban đầu của Son, gần như không thể tưởng tượng được chúng tôi sẽ có được như ngày hôm nay hay không”. Mazumdar của TiE Singapore cho biết: “Nếu không có Grab, nhiều công ty khởi nghiệp khác sẽ không có mặt ở đây”.

Giống như Grab, giá cổ phiếu của GoTo đã sụt giảm kể từ đợt IPO vào tháng 4/2022 do công ty liên tục không đạt được lợi nhuận. Vào tháng 1, TikTok, thuộc sở hữu của ByteDance của Trung Quốc, trong đó Vision Fund là cổ đông, đã mua lại 75% cổ phần của Tokopedia.

Áp lực đang gia tăng đối với các công ty công nghệ Đông Nam Á trong việc tái cơ cấu và hợp nhất khi họ không mang lại lợi nhuận thỏa đáng cho các nhà đầu tư. Delivery Hero của Đức, công ty mẹ của đối thủ giao đồ ăn của Grab, Foodpanda, có trụ sở tại Singapore, đang đàm phán để thoái vốn hoạt động kinh doanh ở Đông Nam Á tại một số thị trường được chọn. Công ty Đức tuyên bố vào tháng 2 rằng các cuộc đàm phán đã thất bại.

Tháng trước, Grab và GoTo được cho là đã bắt đầu lại các cuộc đàm phán về việc sáp nhập. Giám đốc tài chính của Grab là Peter Oey cho biết công ty sẽ không bình luận về những tin đồn, đồng thời nói thêm rằng “tăng trưởng hữu cơ là ưu tiên cao nhất đối với chúng tôi”. Trong hồ sơ công ty, GoTo phủ nhận việc họ đang xem xét việc sáp nhập.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư đang mong đợi sự hợp nhất hơn nữa trong khu vực. Alvin Cahyadi, phó chủ tịch đầu tư tại AC Ventures, một quỹ đầu tư mạo hiểm của Indonesia cho biết: “Việc sáp nhập nếu xảy ra sẽ chấm dứt cuộc chiến giá cả giữa Grab và GoTo và sẽ giúp thiết lập nền tảng ổn định hơn cho ngành công nghệ”.

KỲ LÂN VÀ TRỨNG VÀNG

Yinglan Tan, Giám đốc điều hành của Insignia Ventures Partners có trụ sở tại Singapore, cho biết: “Không có nhiều nhà đầu tư trên toàn cầu nhận ra tiềm năng của hệ sinh thái khởi nghiệp ở Đông Nam Á vào đầu những năm 2010 và cả giai đoạn trước đó”.

Chua Kee Lock, Giám đốc điều hành của Vertex Holdings, một trong những nhà đầu tư ban đầu của Grab cho biết: “Vì vậy, nhờ Quỹ Vision, họ nhận ra rằng đây thực sự là một thị trường khá lớn với 600 triệu dân”. Từ Tokopedia trong lĩnh vực thương mại điện tử đến Grab và Gojek trong lĩnh vực gọi xe, thế hệ khởi nghiệp đầu tiên ở Đông Nam Á đã có thể tận dụng khoảng trống trên thị trường, trước khi những gã khổng lồ công nghệ của Mỹ như Amazon và Uber Technologies vẫn chưa gia nhập.

Tập đoàn SoftBank đã thâm nhập vào khu vực bằng cách nhắm mục tiêu vào các công ty đang ở giai đoạn tăng trưởng. Vào tháng 10/2014, Tokopedia đã công bố khoản tài trợ trị giá 100 triệu USD do Tập đoàn SoftBank dẫn đầu. Hai tháng sau, tập đoàn Nhật Bản trở thành nhà đầu tư lớn nhất của Grab sau khi cam kết 250 triệu USD.

Teruhide Sato, người sáng lập công ty đầu tư mạo hiểm Beenext có trụ sở tại Singapore cho biết Son đã tới Đông Nam Á để tái hiện câu chuyện thành công ở Trung Quốc, như được kể qua các khoản đầu tư của ông vào dịch vụ gọi xe Didi và gã khổng lồ thương mại điện tử Alibaba. Sato, một nhà đầu tư ban đầu của Tokopedia cho biết: “Thành tựu lớn nhất của SoftBank là thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp trong khu vực, vốn gần như chưa tồn tại”.

Theo Preqin, nguồn vốn khởi nghiệp ở Đông Nam Á đạt đỉnh điểm vào năm 2021 khi giá trị thỏa thuận đầu tư tăng hơn 20 lần so với năm 2014, năm Tập đoàn SoftBank lần đầu tiên đầu tư vào Tokopedia và Grab. Trước khi có sự xuất hiện của Softbank, Đông Nam Á là thị trường chưa được khám phá đối với các nhà đầu tư mạo hiểm.

Với sự chuyển đổi kỹ thuật số nhanh chóng do sự phổ biến của điện thoại thông minh và dân số trẻ ngày càng tăng, cũng như sự góp mặt rõ ràng của Son, nhà đầu tư huyền thoại đằng sau các công ty công nghệ toàn cầu như Yahoo! và Tập đoàn Alibaba Group Holdings của Trung Quốc, khu vực này đột nhiên thu hút sự chú ý của toàn cầu.

Mazumdar của TiE Singapore cho biết điều này đã "thay đổi diện mạo" của hệ sinh thái khởi nghiệp trong khu vực. "SoftBank đã bắt đầu làn sóng". Kết quả là, các nhà đầu tư từ khắp nơi trên thế giới bắt đầu rót những khoản tiền lớn cho các công ty khởi nghiệp trong khu vực.

Nhiều công ty khởi nghiệp đã huy động được số tiền khổng lồ, đặc biệt là vào năm 2021, nhưng họ sử dụng nguồn vốn của mình để tài trợ cho các chiến lược tăng trưởng nhanh nhưng có xu hướng bỏ qua lợi nhuận. Mazumdar tại TiE Singapore cho biết: “Họ đã huy động được 100 triệu USD, sử dụng 40% cho quảng cáo trên các nền tảng như Facebook và Google” để thu hút người dùng mới.

Ông nói thêm, thay vì doanh thu có được thông qua quảng cáo và khuyến mãi, các công ty khởi nghiệp lẽ ra nên tập trung vào “doanh thu chất lượng”, được hỗ trợ bởi sự tăng trưởng hữu cơ. Mazumdar nói với Nikkei rằng các quỹ đầu tư mạo hiểm thời đó “quá hào hứng trong việc thực thi và cần nhiều người hơn trong lĩnh vực thẩm định và quản lý danh mục đầu tư”.

Ebihara tại Rebright Partners cho biết Tập đoàn SoftBank cũng là nguyên nhân thúc đẩy “siêu lạm phát” tại các công ty công nghệ lớn hơn thậm chí nhiều năm trước khi đại dịch bùng nổ. Ông nói: “Khó có thể phủ nhận rằng điều này đã tạo ra một số căng thẳng trong hệ sinh thái”, đồng thời làm tăng giá trị của các công ty non trẻ, làm ăn thua lỗ.

SẼ PHỤC HỒI

Trong vài năm qua, hoạt động đầu tư của Vision Fund đã có sự thay đổi đáng kể. Một giám đốc điều hành của Vision Fund nói với Nikkei Asia: “Một sự thay đổi cơ bản trong môi trường thị trường đã xảy ra khá đột ngột vào cuối năm 2021 và đầu năm 2022 khiến các nhà đầu tư như chúng tôi và những người sáng lập phải thay đổi suy nghĩ”. Trước đó, vị giám đốc điều hành này từng nói, “tăng trưởng là điều tối quan trọng” và “lợi nhuận ít được ưu tiên hơn”.

Kelvin Teo, Giám đốc điều hành của Funding Societies, một công ty cho vay kỹ thuật số có trụ sở tại Singapore cho biết nhóm Vision Fund đã nổi bật so với các nhà đầu tư còn lại kể từ khi tập đoàn Nhật Bản trở thành cổ đông vào đầu năm 2022. “Khi nói đến các cuộc họp hội đồng quản trị, họ là công ty duy nhất luôn có mặt trực tiếp”.

Vision Fund cho biết doanh thu từ các danh mục đầu tư ở Đông Nam Á nhìn chung vẫn tăng trưởng, trong khi tỷ suất lợi nhuận đã được cải thiện đáng kể nhờ trọng tâm mới là lợi nhuận.

Nhiều nhà đầu tư và phân tích khu vực tin rằng hệ sinh thái khởi nghiệp Đông Nam Á sẽ hồi phục. Roshan Raj, đối tác tại công ty tư vấn công nghệ Redseer Strategy Consultants cho biết: “Một kết quả tích cực của giai đoạn hạn chế về vốn hiện nay là trong ít nhất 3 đến 5 năm tới, các công ty khởi nghiệp mới hơn sẽ ưu tiên tăng trưởng bền vững”.

Ngày nay, Vision Fund 1 đã triển khai toàn bộ số vốn của mình, trong khi Vision Fund 2 đã sẵn sàng đẩy mạnh hoạt động đầu tư của mình - hai năm sau khi Son nói về tầm quan trọng của việc tăng cường chiến lược "phòng thủ" của mình.

Giám đốc điều hành Vision Fund cho biết: “Chúng tôi đang chọn lọc hơn trước nhưng vẫn liên tục tìm kiếm các cơ hội đầu tư mới”.

Theo: Nikkei

Phương Linh