Hệ lụy của nền kinh tế FOMO
Trong bối cảnh mạng xã hội ăn sâu vào cuộc sống hàng ngày, khái niệm “FOMO” – Fear Of Missing Out, hay nỗi sợ bỏ lỡ – không còn là vấn đề tâm lý, mà đã thực sự tạo ra những tác động kinh tế.
Không còn là hiện tượng riêng lẻ của thế hệ Gen Z tại Việt Nam hay Mỹ, “nền kinh tế FOMO” đang lan rộng toàn cầu, thúc đẩy chi tiêu dựa trên hình ảnh “cuộc sống hoàn hảo” được đăng tải liên tục trên TikTok, Instagram và các nền tảng khác.
Tuy nhiên, đằng sau những khoảnh khắc “đáng giá nghìn like” là một chuỗi hệ lụy nghiêm trọng: nợ nần tăng, căng thẳng tài chính kéo dài, và thậm chí sự sụp đổ của các mô hình kinh doanh. Theo các báo cáo từ Federal Reserve và Bank of America, năm 2025 đánh dấu đỉnh điểm của cơn bão FOMO, với nợ thẻ tín dụng Mỹ vượt ngưỡng 1.140 tỷ USD – mức cao nhất trong hai thập kỷ.
Nền kinh tế FOMO bắt nguồn từ áp lực xã hội kỹ thuật số, nơi mọi trải nghiệm – từ bữa ăn sáng lành mạnh đến kỳ nghỉ xa hoa – đều phải được ghi lại và chia sẻ để chứng minh “cuộc sống thú vị”. Nghiên cứu từ Ally Financial cho thấy 40% Gen Z Mỹ vay nợ chỉ để mua sắm những món đồ thấy trên mạng xã hội, và con số tương đương thừa nhận mua hàng một phần để đăng bài. Điều này không chỉ là chi tiêu thông thường mà là “performative consumption” – tiêu dùng biểu diễn, nơi giá trị nằm ở việc khoe khoang chứ không phải sự thỏa mãn thực sự. Một nghiên cứu trên Journal of Consumer Research năm 2025 chỉ ra rằng 68% Gen Z cảm thấy “trống rỗng” chỉ sau 6,4 giờ đăng story, và 54% thừa nhận mua vé concert chỉ để có ảnh đẹp, không phải vì thực sự yêu thích nghệ sĩ.
Hệ lụy tài chính đầu tiên và rõ nét nhất là sự bùng nổ nợ tiêu dùng. Tại Mỹ, Fed New York báo cáo tổng nợ thẻ tín dụng vượt 1.140 tỷ USD trong quý 3/2025, với Gen Z chiếm 74% mức tăng. Bank of America Institute tiết lộ Gen Z chi trung bình 312 USD/tháng cho các khoản “để có ảnh đẹp”, gấp 2,8 lần so với Millennials cùng độ tuổi cách đây một thập kỷ.
Tình trạng này không giới hạn ở Mỹ. Ở Anh, Financial Times cho biết 27% Gen Z vay nợ để mua vé Eras Tour của Taylor Swift, dẫn đến “concert debt” tăng vọt, với chi phí trung bình một đêm concert lên tới 428 bảng Anh trong khi thu nhập khả dụng chỉ 1.100 bảng/tháng. Châu Á cũng không ngoại lệ: Hàn Quốc ghi nhận tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình giảm xuống 3,1% – thấp nhất OECD – do 62% Gen Z chi quá nửa lương cho concert K-pop và cà phê. Tại Singapore, vay BNPL tăng 680% trong 2024-2025.
Những con số này phản ánh một vòng xoáy nguy hiểm: FOMO thúc đẩy chi tiêu, dẫn đến nợ nần, rồi lại cần thêm nội dung “sang chảnh” để che lấp căng thẳng. CNBC cảnh báo rằng mindset “YOLO” (You Only Live Once) đang đẩy Gen Z vào nợ lãi suất cao, khiến họ trì hoãn các mục tiêu quan trọng như mua nhà hay tiết kiệm hưu trí. Forbes nhấn mạnh Gen Z mang nợ cá nhân trung bình 94.101 USD, cao nhất các thế hệ, với 97% thiếu công cụ quản lý nợ sau tốt nghiệp. Hơn nữa, tỷ lệ vỡ nợ tăng 43% ở nhóm này, theo Afterpay, và hơn 10% Gen Z Mỹ rơi vào delinquent chỉ trong quý gần nhất.
Không chỉ cá nhân chịu hậu quả, nền kinh tế FOMO còn tác động ngược đến doanh nghiệp. CNBC báo cáo startup du lịch Selina phá sản sau đầu tư 180 triệu USD vào hostel “Instagrammable”, vì Gen Z hết tiền để đi. Forbes cho biết 30% thương hiệu fast-fashion như Shein sụt giảm doanh số 22-38% trong Black Friday 2025 do khách hàng “cháy túi” từ concert mùa hè. Business Insider cảnh báo “FOMO marketing” đang phản tác dụng, khi người tiêu dùng trẻ ngày càng kiệt quệ.
Gen Z lớn lên trong đại dịch và lạm phát cao nhất thập kỷ, dẫn đến cảm giác “vô nghĩa” khi lập kế hoạch dài hạn. Hơn 50% lo không đủ tiền, và 38% cảm thấy khó khăn hơn cha mẹ trong việc đạt an toàn tài chính. Điều này không chỉ gây trầm cảm mà còn làm suy yếu nền kinh tế dài hạn, khi thế hệ trẻ thiếu quỹ dự phòng cho suy thoái.
Tuy nhiên, dấu hiệu thay đổi đang xuất hiện. Morgan Stanley dự báo 2026 là năm “The Great FOMO Backlash”, với Gen Z cắt giảm 60-70% chi tiêu trải nghiệm. The Wall Street Journal ghi nhận xu hướng “Underconsumption Core” tăng 1.200% lượt tìm kiếm trên TikTok, với hashtag #Deinfluencing đạt 2,8 tỷ view. Đây là phản ứng tự nhiên trước “influencer fatigue” (mệt mỏi vì influencer), nơi người trẻ ưu tiên tiết kiệm và trải nghiệm thực sự thay vì biểu diễn ảo.
Tóm lại, nền kinh tế FOMO đã mang lại những khoảnh khắc hào nhoáng nhưng đánh đổi bằng gánh nặng tài chính khổng lồ, ảnh hưởng từ cá nhân đến toàn xã hội. Để thoát khỏi vòng xoáy này, cần giáo dục tài chính sớm hơn, kiểm soát quảng cáo thao túng, và khuyến khích văn hóa “đủ dùng”.
Anh Nhi