Chủ tịch FiinGroup: Thách thức cốt lõi tại Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam không nằm ở vấn đề vốn hay tiền

Chủ tịch FiinGroup nhận định rằng thách thức lớn nhất của Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam nằm ở việc thiết lập một cơ chế triển khai minh bạch, chuyên nghiệp, đồng thời đi cùng cải cách toàn diện thị trường vốn Việt Nam. Việc lựa chọn hình thức đầu tư, huy động tư nhân tham gia và đảm bảo hiệu quả vận hành mới là yếu tố quyết định thành công của siêu dự án này.

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam với tổng mức đầu tư ước tính hơn 67 tỷ USD, đang đặt ra một bài toán huy động vốn chưa từng có trong lĩnh vực hạ tầng, và vượt quá khả năng tài chính của bất kỳ doanh nghiệp Việt Nam nào.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch FiinGroup và FiinRatings, thách thức cốt lõi không nằm ở vấn đề vốn hay tiền, mà ở việc thiết lập một cơ chế lựa chọn và triển khai dự án một cách minh bạch, chuyên nghiệp và rõ ràng, đồng thời đi cùng với cải cách toàn diện thị trường vốn Việt Nam.

Ông Thuân phân tích rằng, nếu Nhà nước đầu tư 100% theo hình thức đầu tư công thì có sự chủ động trong quá trình triển khai, huy động vốn và phương án vốn nhưng rủi ro thực hiện cao, tăng nợ công, trách nhiệm vận hành không chuyên nghiệp như tư nhân và áp lực nợ vay lên tỷ giá, dự trữ ngoại hối từ việc huy động vốn quốc tế.

Với phương thức đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP), dự án được thực hiện trên cơ sở hợp đồng giữa Chính phủ, cơ quan có thẩm quyền và nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án. Phương thức này có lợi thế là chia gánh nặng tài chính, phân bổ các khâu triển khai và vận hành nhưng khó khăn trong việc tìm kiếm đối tác tư nhân, phức tạp trong việc ra quyết định triển khai xây dựng, khai thác, vận hành và bảo trì.

Còn việc tư nhân đầu tư qua hình thức hình thức BOT với phương án Tài trợ dự án (Project Finance), ông Thuân cho rằng huy động vốn là trách nhiệm của nhà đầu tư và Nhà nước sẽ phải cam kết về giải phóng mặt bằng, đảm bảo ngoại tệ cho chủ đầu tư, phương án hoàn vốn, không đầu tư các dự án gây rủi ro hoàn vốn của dự án. Hình thức BOT cũng có có thể áp dụng cho phương án này và chủ đầu tư xây dựng, vậnhành thu hồi vốn, sau đó bàn giao cho nhà nước.

Điểm lợi của phương án đầu tư qua hình thức hình thức BOT là Nhà nước không phải huy động vốn lớn, có điều kiện gắn trách nhiệm của Nhà đầu tư với hiệu quả khai thác, vận hành nhưng thách thức trong việc lựa chọn những ứng viên là doanh nghiệp tư nhân không chỉ có năng lực về tài chính mà quan trọng hơn là đủ khả năng thành lập và vận hành một Công ty dự án để có thể huy động sự tham gia của các thành phần liên quan.

Theo ông Thuân, phương án tư nhân đầu tư và cấu trúc theo hình thức Tài trợ dự án (Project Finance) nhưng có sự tham gia của Nhà nước (qua các định chế đầu tư như SCIC hoặc Doanh nghiệp Nhà nước) cùng với tư nhân là hình thức nên được xem xét cho siêu dự án này.

Lý do là nguồn lực của doanh nghiệp tư nhân dù có lớn hơn nữa nếu không có Chính phủ tham gia đầu tư ban đầu với con số khoảng 12-15 tỷ USD thì cũng khó huy động được các bên khác, nhất là các định chế tài chính và đầu tư trong và ngoài nước, tham gia.

Cũng theo ông Thuân, điểm mấu chốt là làm sao là Công ty Dự án có thể huy động được khoảng 12 tỷ USD ngay từ ban đầu. Với phần vốn vay còn lại (khoảng 50 tỷ USD), Chủ tịch FiinRatings cho rằng có thể cân nhắc phân chia và cấu trúc từ các nguồn sau: 30% từ ngân hàng thương mại trong nước (tương đương chỉ khoảng 2% tổng dư nợ toàn hệ thống); 20% từ trái phiếu hạ tầng cho các định chế tài chính, đầu tư, bảo hiểm trong nước (tương đương 10% tổng quy mô AUM ngành quản lý quỹ và ngành bảo hiểm của Việt Nam).

Tiếp theo, 20% từ trái phiếu quốc tế (trong đó 5 tỷ USD dự kiến cần sự bảo lãnh của Chính phủ, phần còn lại vay các đối tác truyền thống của Việt Nam như WB và ADB, JBIC); 20% từ trái phiếu kỳ hạn rất dài (30–50 năm) hoặc trái phiếu vĩnh viễn phát hành rộng rãi cho người dân. Cuối cùng, 10% từ nguồn huy động khác.

Việc cải cách thị trường vốn, đặc biệt là cho trái phiếu hạ tầng ra đời, trong đó cả trái phiếu Chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp và có thể là cơ chế đặc thù cho các doanh nghiệp huy động vốn tham gia vào Siêu dự án này. Việc cải cách không chỉ ở phía điều kiện phát hành cho các doanh nghiệp tham gia mà quan trọng hơn là khai thông nguồn vốn và tạo một cơ chế đầu tư dài hạn cho phía các nhà đầu tư.

Phương án DN tư nhân trong nước làm chủ đầu tư và huy động vốn dưới hình thức Tài trợ Dự án (Project Finance)  có sự tham gia góp vốn của Nhà nước (trực tiếp hoặc qua định chế đầu tư hoặc DNNN) vào Công ty Dự án sẽ có tính khả thi hơn nếu xem xét trên góc độ tổng thể. Tuy nhiên, để huy động sự tham gia của các thành phần liên quan và nhất là nguồn vốn trong nước và quốc tế thì chúng ta cần có sự thay đổi cả cải cách đồng bộ trên cả thị trường vốn chứ không chỉ xây dựng thể chế cho riêng Dự án Đường Sắt Cao tốc Bắc – Nam này.

Tú An