Không phải ai cũng biết: Có một kiểu lạm phát khó nhận ra cho tới khi người tiêu dùng sử dụng dịch vụ

Trong nhiều năm qua, người tiêu dùng đã quen với khái niệm "lạm phát" như việc giá cả tăng lên từng ngày. Cũng không ít lần báo chí nhắc đến hiện tượng "shrinkflation" – giá giữ nguyên nhưng kích cỡ hàng hóa nhỏ lại, gói snack ít hơn. Nhưng còn một dạng lạm phát khác tinh vi hơn, khó phát hiện hơn, đang len lỏi vào cuộc sống hằng ngày. Nó không thể hiện trên bảng giá, mà thể hiện trong chính trải nghiệm của người dùng. Hiện tượng ấy được gọi là Skimpflation.

Thuật ngữ này lần đầu xuất hiện trong các phân tích kinh tế ở Mỹ sau đại dịch COVID-19, khi hàng loạt doanh nghiệp đối mặt với chi phí tăng, thiếu hụt lao động và áp lực lợi nhuận. Thay vì tăng giá trực diện – vốn dễ khiến khách hàng phản ứng – nhiều công ty chọn cách "cắt giảm" chất lượng dịch vụ, từ tốc độ phục vụ, số lượng nhân viên, đến những tiện ích nhỏ vốn dĩ quen thuộc. Người tiêu dùng vẫn trả số tiền cũ, nhưng những gì nhận lại ít hơn hoặc tệ hơn. Đó chính là bản chất của Skimpflation: lạm phát ngấm ngầm, không thể hiện bằng con số, mà bằng sự xuống cấp trong trải nghiệm.

Khi trải nghiệm "bốc hơi" mà hóa đơn vẫn vậy

Một ví dụ dễ thấy là trong ngành hàng không. Nhiều hãng bay giữ nguyên mức giá vé, nhưng hành khách lại phải đối diện với hàng loạt thay đổi: suất ăn đơn giản hơn, tiếp viên ít hơn, thủ tục check-in chậm hơn, hay dịch vụ giải trí bị cắt giảm. Người mua vé có thể không phàn nàn ngay lập tức, nhưng dần dần nhận ra họ đang trả cùng một khoản tiền cho dịch vụ chất lượng thấp hơn.

Trong ngành khách sạn, tình trạng này cũng không hiếm. Một số nơi giảm tần suất dọn phòng, cắt bớt đồ dùng miễn phí, hay rút gọn dịch vụ ăn sáng buffet. Thậm chí trong lĩnh vực bán lẻ, có những chuỗi siêu thị duy trì giá trên kệ nhưng giảm số lượng nhân viên tại quầy, khiến khách hàng phải chờ đợi lâu hơn, ít được hỗ trợ hơn. Đó là những biểu hiện điển hình của Skimpflation – một kiểu "ẩn mình" của lạm phát, không qua giá tiền, mà qua trải nghiệm.

Theo NPR, hiện tượng Skimpflation nổi bật nhất trong giai đoạn 2021–2023, khi nhiều ngành dịch vụ thiếu hụt nhân sự trầm trọng. Các công ty buộc phải cắt giảm, nhưng thay vì thừa nhận, họ giữ nguyên bảng giá và để khách hàng tự cảm nhận sự khác biệt. Nói cách khác, Skimpflation chính là sự đánh đổi âm thầm giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Tại sao Skimpflation lại nguy hiểm hơn cả tăng giá?

Điểm đáng lo nhất của Skimpflation là sự khó nhận diện. Với lạm phát thông thường, bạn thấy ngay con số tăng trên hóa đơn: ly cà phê tăng 10%, gói mì tăng 2.000 đồng. Nhưng với Skimpflation, sự mất mát đến từ những yếu tố vô hình: chất lượng dịch vụ, tốc độ đáp ứng, sự chu đáo. Người tiêu dùng thường không chú ý, hoặc mất rất lâu mới nhận ra rằng "cái giá" mình phải trả không còn xứng với những gì nhận lại.

Đối với doanh nghiệp, Skimpflation có thể là giải pháp ngắn hạn để duy trì lợi nhuận mà không gây phản ứng tức thì từ khách hàng. Nhưng về lâu dài, nó là con dao hai lưỡi. Một khi khách hàng nhận ra dịch vụ không còn như trước, họ sẽ mất niềm tin, dễ chuyển sang lựa chọn khác. Trải nghiệm khách hàng vốn là yếu tố then chốt trong cạnh tranh, và Skimpflation chính là cách doanh nghiệp tự làm xói mòn tài sản vô hình ấy.

Ở tầm vĩ mô, Skimpflation còn làm méo mó việc đánh giá lạm phát. Nếu chỉ nhìn vào chỉ số giá tiêu dùng (CPI), nhiều quốc gia có thể cho rằng lạm phát đã được kiểm soát. Nhưng thực tế, người dân vẫn cảm thấy "chi phí sống" tăng lên, vì chất lượng dịch vụ giảm đi trong khi thu nhập không tăng. Điều này tạo ra sự chênh lệch giữa dữ liệu thống kê và cảm nhận thực tế – khoảng cách nguy hiểm có thể gây bất mãn xã hội.

Skimpflation và tâm lý người tiêu dùng

Theo Harvard Business Review, một điểm đặc biệt nữa là Skimpflation ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin. Trong nền kinh tế dịch vụ, trải nghiệm quan trọng không kém giá cả. Khi khách hàng nhận thấy sự "cắt xén ngầm", họ có thể không phản ứng ngay, nhưng tích tụ lâu dần sẽ tạo ra tâm lý bi quan. Điều này giống với hiện tượng "vibecession" – khi người dân cảm thấy nền kinh tế tồi tệ hơn số liệu chính thức. Skimpflation góp phần làm lan rộng cảm giác ấy, khiến nhiều người nghĩ rằng đời sống ngày càng khó khăn, dù lạm phát trên giấy tờ không cao.

Tạp chí The Economist từng nhận định, Skimpflation có thể là một trong những lý do khiến người tiêu dùng ở Mỹ không mặn mà với các báo cáo kinh tế tích cực. Dù GDP tăng, lạm phát giảm, tỷ lệ thất nghiệp thấp, nhưng người dân lại cảm thấy họ nhận được ít hơn cho cùng một số tiền bỏ ra. Khi trải nghiệm tiêu dùng xấu đi, tâm trạng xã hội khó lòng tích cực, và niềm tin vào phục hồi kinh tế cũng bị ảnh hưởng.

Có thể nói, Skimpflation là lời nhắc nhở rằng lạm phát không chỉ đo bằng con số. Nó có thể diễn ra âm thầm qua những "khoảng cắt" trong chất lượng dịch vụ, những chi tiết nhỏ trong đời sống hằng ngày. Điều này càng đáng lưu ý trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, chi phí đầu vào tăng, doanh nghiệp chịu áp lực tối đa hóa lợi nhuận.

Về phía người tiêu dùng, nhận thức rõ về Skimpflation giúp họ có lựa chọn sáng suốt hơn: so sánh kỹ chất lượng dịch vụ, không chỉ nhìn vào giá niêm yết. Với doanh nghiệp, bài học từ Skimpflation là phải cân nhắc giữa lợi ích ngắn hạn và niềm tin lâu dài. Một khoản lợi nhuận giữ được hôm nay có thể phải trả giá bằng khách hàng mất đi ngày mai.

Giang Anh