'Người khổng lồ' Đức vừa bắt tay VinSpeed: chiếm lĩnh thị trường đường sắt từ Trung Quốc đến Mỹ, lý do gì khiến cả thế giới phải 'chọn mặt gửi vàng'?

Từ châu Âu sang châu Á, dòng tàu cao tốc Velaro do Siemens phát triển đang cho thấy khả năng thích ứng hiếm có của một nền tảng công nghệ đường sắt hiện đại. Không chỉ dừng lại ở một mẫu tàu tiêu chuẩn, Velaro đã được "biến thể hóa" để phù hợp với điều kiện hạ tầng, khí hậu và nhu cầu vận tải của từng quốc gia, phản ánh xu hướng phát triển linh hoạt của ngành đường sắt cao tốc toàn cầu.

Đức, quê hương của Velaro, hiện vẫn là nơi vận hành những phiên bản tiêu biểu nhất. Các đoàn tàu Velaro D và Velaro MS, được biết đến với tên thương mại ICE 3 và ICE 3neo, phục vụ cả các tuyến nội địa lẫn quốc tế. Những cải tiến về khí động học, khả năng vận hành đa dòng điện và tiện nghi cho hành khách cho thấy trọng tâm của châu Âu là nâng cao hiệu quả năng lượng, giảm tiếng ồn và đáp ứng tiêu chuẩn xuyên biên giới ngày càng khắt khe, trong khi vẫn duy trì tốc độ khai thác lên tới 320 km/h.

Tây Ban Nha là thị trường xuất khẩu đầu tiên của Velaro, với phiên bản Velaro E chạy trên mạng lưới AVE. Được thiết kế để chịu được điều kiện khí hậu nóng, dòng tàu này từng lập kỷ lục tốc độ hơn 400 km/h trong quá trình thử nghiệm, qua đó khẳng định tham vọng của quốc gia này trong việc xây dựng mạng lưới đường sắt cao tốc như xương sống cho giao thông liên vùng. Việc khai thác thương mại ở mức 350 km/h cũng cho thấy xu hướng đẩy giới hạn tốc độ ngày càng cao tại các thị trường có hạ tầng đồng bộ.

Ở châu Á, Trung Quốc là khách hàng lớn nhất và có ảnh hưởng sâu rộng nhất đến sự phát triển của Velaro. Phiên bản Velaro CN được điều chỉnh với thân tàu rộng hơn, cho phép tăng đáng kể sức chứa hành khách. Đơn cử như tuyến Bắc Kinh-Thượng Hải, (Beijing–Shanghai high-speed railway), giúp rút ngắn thời gian di chuyển giữa Bắc Kinh và Thượng Hải từ 14 giờ xuống còn khoảng 5 giờ. Từ nền tảng công nghệ này, Trung Quốc tiếp tục phát triển các dòng tàu nội địa với tốc độ cao hơn, qua đó chuyển từ vai trò người mua công nghệ sang tự chủ trong lĩnh vực đường sắt cao tốc, một xu hướng đang được nhiều quốc gia theo đuổi.

Nga lại đặt ra bài toán hoàn toàn khác. Phiên bản Velaro RUS, hay Sapsan, được thiết kế để vận hành ổn định trong điều kiện lạnh khắc nghiệt và trên khổ đường ray rộng đặc thù. Việc ưu tiên độ bền, khả năng chịu thời tiết và độ tin cậy cho thấy tại những thị trường có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, yếu tố kỹ thuật thường được đặt cao hơn tốc độ tuyệt đối.

Tại châu Âu, Velaro e320 của Eurostar là ví dụ điển hình cho xu hướng tăng sức chở và nâng cao tiêu chuẩn an toàn. Với cấu hình 16 toa và khả năng chở tới 900 hành khách, đoàn tàu này phục vụ các tuyến xuyên eo biển Manche, nơi yêu cầu kỹ thuật và an toàn cao hơn nhiều so với đường sắt thông thường. Điều này phản ánh xu hướng coi tàu cao tốc như một giải pháp thay thế hàng không cự ly ngắn.

Những thị trường mới nổi cũng đang tham gia mạnh mẽ vào cuộc đua này. Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập lựa chọn các phiên bản Velaro được tối ưu cho khí hậu nóng và nhu cầu vận tải đang tăng nhanh. Trong khi đó, Mỹ triển khai dự án Brightline West với thế hệ Velaro Novo, nhấn mạnh trải nghiệm hành khách và khả năng vận hành ở địa hình phức tạp.

Đáng chú ý, Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đường sắt cao tốc VinSpeed (Tập đoàn Vingroup), và Công ty Siemens Mobility GmbH (Tập đoàn Siemens AG, Đức) chính thức ký kết Thỏa thuận Hợp tác Chiến lược Toàn diện và Chuyển giao công nghệ, qua đó thiết lập quan hệ hợp tác sâu rộng trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao tại Việt Nam.

Velaro Novo là dòng tàu động lực phân tán EMU, cũng là dòng tàu cao tốc tiên tiến hiện đại nhất, được Siemens Mobility phát triển nhằm tái định hình tiêu chuẩn di chuyển tốc độ cao trong tương lai. Đoàn tàu được thiết kế với vận tốc 350 km/h. Nhờ thiết kế thân tàu rộng và tối ưu dạng ống rỗng (empty tube), năng lực vận chuyển hành khách của Velaro Novo cao hơn ít nhất 10% so với các thế hệ trước và so với các dòng tàu cao tốc khác trên thị trường, giúp nâng cao trải nghiệm hành khách cũng như tăng doanh thu cho mỗi chuyến đi cho nhà vận hành.

Bên cạnh hiệu suất vận hành, Velaro Novo còn được đánh giá cao về tính bền vững. Mức tiêu thụ điện năng được giảm khoảng 30% so với các thế hệ tàu cũ, góp phần giảm phát thải và tiết kiệm chi phí vận hành. Tàu có khả năng leo dốc vượt trội so với các dòng tàu cao tốc hiện có trên thế giới, phù hợp với các điều kiện địa hình đồi núi tại Việt Nam, cũng như phù hợp cả địa hình trong đô thị và vùng ven biển.

Việc gắn yếu tố chuyển giao công nghệ và từng bước nội địa hóa cho thấy xu hướng không chỉ nhập khẩu phương tiện, mà còn tiếp cận sâu hơn chuỗi giá trị của ngành đường sắt cao tốc.

Tổng thể, sự đa dạng của các biến thể Velaro phản ánh một xu hướng chung: tàu cao tốc ngày nay không còn là sản phẩm "một kích cỡ cho tất cả", mà là nền tảng công nghệ linh hoạt, được tùy chỉnh theo từng thị trường, trong bối cảnh nhiều quốc gia coi đường sắt cao tốc là giải pháp giao thông chiến lược cho phát triển bền vững.

Khánh Vy