“Bà con nông dân bán lúa thì làm gì có hóa đơn”: Cơ quan thuế giải đáp vướng mắc cho hộ kinh doanh

Trong chương trình “Thuế Hộ kinh doanh: Gỡ nút thắt từ thực tiễn” do Truyền hình Nghệ An (NTV) phát sóng trực tiếp, nhiều hộ kinh doanh đã gửi câu hỏi liên quan đến những vướng mắc khi chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai. Đây là giai đoạn chuyển đổi lớn, tác động tới hàng chục nghìn hộ kinh doanh nhỏ lẻ trên địa bàn tỉnh, đặc biệt là những hộ thu mua nông sản, kinh doanh tạp hóa và các mặt hàng khó chuẩn hóa chứng từ đầu vào.

Một trong những vấn đề nhận được sự quan tâm nhiều nhất là câu chuyện bảng kê – hóa đơn – nguồn gốc hàng hóa, khi hộ kinh doanh phải chứng minh đầu vào để phục vụ kê khai thuế theo quy định mới.

Một khán giả đã đặt câu hỏi phản ánh đúng nỗi lo của nhiều hộ đang hoạt động trong lĩnh vực thương mại nhỏ lẻ. Anh cho biết mình thường xuyên mua hàng hóa, trong đó có phần lớn là mặt hàng không kèm hóa đơn. Khi chuyển sang kê khai, anh được hướng dẫn sử dụng bảng kê 01 để kê đầu vào; tuy nhiên bảng kê chỉ áp dụng nếu người bán không đăng ký kinh doanh. Điều này khiến anh lúng túng vì thực tế rất khó biết người bán có đăng ký kinh doanh hay không, và càng khó kiểm soát khi nhiều hộ kinh doanh đăng ký ngành nghề khác nhưng vẫn bán hàng hóa cho anh.

Giải đáp câu hỏi, ông Nguyễn Đức Hợp – Phó Trưởng phòng Thuế cá nhân, hộ kinh doanh và thu khác, Thuế Nghệ An cho biết khuyến khích ưu tiên tối đa việc mua bán hàng hóa có hóa đơn chứng từ hợp lệ. Không chỉ vì yêu cầu kê khai, mà còn để bảo đảm quyền lợi của hộ kinh doanh trong kiểm soát chất lượng, xuất xứ hàng hóa. Ông nêu rõ: “Mua hàng phải rõ nguồn gốc, tránh trường hợp mua hàng không có hóa đơn dẫn đến nhiều quyền lợi không được đảm bảo, từ chất lượng đến nguồn gốc hàng hóa.”

Theo ông Hợp, quy định cho phép lập bảng kê chỉ trong trường hợp mua hàng của cá nhân không kinh doanh, tức những người không đăng ký kinh doanh và không thuộc diện phải xuất hóa đơn. Đây là nhóm đối tượng như nông dân, người sản xuất nhỏ lẻ tự phát, không có mã số thuế và không thuộc phạm vi quản lý hóa đơn điện tử.

Trong khi đó, với những người có đăng ký kinh doanh, kể cả hộ kinh doanh nhỏ, nguyên tắc là họ phải xuất hóa đơn khi bán hàng. Việc hóa đơn có hợp lệ hay không phụ thuộc vào việc người bán có kinh doanh thực tế mặt hàng đó hay không, chứ không phải họ đăng ký ngành nghề gì trên giấy phép. Điều này cho thấy mục tiêu dài hạn của ngành thuế là chuẩn hóa giao dịch, tiến tới hạn chế tối đa bảng kê và tăng cường minh bạch trong lưu thông hàng hóa.

Với tình huống cụ thể của hộ kinh doanh là thu mua lúa gạo, nông sản trực tiếp từ bà con nông dân, ông Hợp khẳng định đây là nhóm đối tượng hợp lệ để lập bảng kê. Bà con nông dân không đăng ký kinh doanh nên không thể xuất hóa đơn; hộ kinh doanh được phép dùng bảng kê 01 để ghi nhận chi phí đầu vào theo đúng quy định. Tuy nhiên, ông Hợp cũng lưu ý: "Đối với hộ như hiện nay, vẫn đang được phép sử dụng bảng kê, tuy nhiên dần dần sẽ phải chuẩn hóa, mục tiêu là bán hàng phải xuất hóa đơn, anh mua hàng cũng phải có hóa đơn để sau này chứng minh hàng hóa mình bán ra, vì đầu ra phải tương ứng với đầu vào. Chúng tôi không khuyến khích anh mua hàng không có hóa đơn". 

Vấn đề được quan tâm là việc hộ kinh doanh đăng ký một ngành nghề nhưng lại phát hành hóa đơn cho mặt hàng khác. Đây là thực tế khá phổ biến vì nhiều hộ kinh doanh nhỏ không phân định rõ mặt hàng kinh doanh hoặc không cập nhật đăng ký ngành nghề. 

Ông Hợp khẳng định nguyên tắc cơ bản, nếu hộ kinh doanh không thực tế kinh doanh mặt hàng đó, họ không có hàng hóa hợp lệ để xuất bán thì hóa đơn trở thành không hợp pháp. Hóa đơn chỉ được chấp nhận khi người bán có kinh doanh thật mặt hàng được ghi trên hóa đơn.

Nếu hộ kinh doanh không kinh doanh thực tế mặt hàng lúa gạo nhưng vẫn xuất hóa đơn cho mặt hàng này, hành vi này có thể bị coi là sử dụng hóa đơn bất hợp pháp, dẫn đến hậu quả cho cả người mua lẫn người bán khi cơ quan thuế tiến hành kiểm tra. 

Lan Anh