Báo chí trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc: Thay đổi tư duy đào tạo để không tụt lại phía sau

Vị thế của nghề báo trong dòng chảy phát triển?

Từ trước đến nay, báo chí luôn làm tốt vai trò của mình là phương tiện đưa tin, tuyên truyền, giáo dục và giám sát. Trong đó, việc lan tỏa giá trị quốc gia, xây dựng hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế là một trong những nhiệm vụ trọng tâm và xuyên suốt.

Báo chí đã luôn mạnh dạn phát hiện các sai phạm, tiêu cực, phản ánh tiếng nói của người dân và góp phần thúc đẩy minh bạch, cải thiện chính sách. Đồng thời, trở thành lực lượng phản biện có trách nhiệm, đồng hành cùng quá trình hoàn thiện thể chế, pháp luật.

Trong bối cảnh đất nước đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với tốc độ chuyển mình nhanh chóng trên nhiều lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, công nghệ đến đời sống xã hội. Trong “kỷ nguyên vươn mình” ấy, càng có thêm nhiều thông tin cần được lan tỏa, đòi hỏi báo chí phải có tinh thần trách nhiệm cao hơn.

Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ 4.0 nói chung và trí tuệ nhân tạo (AI) nói riêng, báo chí hiện đại đang phần nào tận dụng được công nghệ số, mạng xã hội và các nền tảng truyền thông mới để tiếp cận độc giả nhanh hơn, rộng hơn. Những tác phẩm báo chí chất lượng, đa dạng về hình thức ngày càng xuất hiện nhiều, góp phần nâng cao nhận thức và lan tỏa các giá trị nhân văn, tốt đẹp.

Tuy nhiên, báo chí cũng đang phải đối diện với không ít khó khăn như tình trạng tin giả, áp lực cạnh tranh đến từ mạng xã hội hay các trang thông tin giật tít câu view,... Điều này có thể gây hiểu lầm hoặc làm suy giảm niềm tin của công chúng đối với báo chí chính thống.

Bên cạnh đó, việc một số cơ quan báo chí sử dụng AI để thay thế một phần công việc của phóng viên, biên tập viên truyền thống khiến nhiều người làm báo đối mặt với nguy cơ mất việc hoặc bị giảm vai trò trong quy trình sản xuất tin tức. Ngoài ra, AI còn có thể làm giảm giá trị cốt lõi của nghề báo là tính nhân văn, sự điều tra độc lập và khả năng phân tích sắc bén - những yếu tố mà công nghệ hiện vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn.

Vì vậy, đứng trước những vai trò mới cùng những khó khăn đang phải đối mặt, báo chí buộc phải chủ động thay đổi, không ngừng nâng cao năng lực và đổi mới phương thức làm việc để thích nghi với thời cuộc.

Báo chí cần thay đổi để thích nghi

Trước hết về tư duy làm nghề, báo chí cần làm tốt hơn nữa mục tiêu mà từ trước đến nay luôn hướng tới đó là “lấy độc giả làm trung tâm”. Bởi công chúng hiện đại không chỉ muốn biết điều gì đang xảy ra, mà còn muốn hiểu sâu hơn về bối cảnh, nguyên nhân và hệ lụy. Vì vậy, nội dung báo chí cần đa chiều, sâu sắc, gần gũi và có giá trị thực tiễn.

Theo PGS.TS Dương Xuân Sơn- nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Báo chí và Truyền thông (nay là Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông), Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, báo chí không chỉ phản ánh mà còn phải dẫn dắt; không chỉ đưa sự thật mà phải giúp nhân dân hiểu đúng bản chất của sự thật.

Bên cạnh đó, phương thức sản xuất và truyền tải nội dung cũng cần được hiện đại hóa. Trong thời đại số, báo chí không thể chỉ tồn tại trên giấy hoặc các trang báo điện tử đơn thuần. Việc phát triển nội dung đa nền tảng như video, podcast, infographic,... không chỉ giúp tiếp cận độc giả nhanh hơn mà còn tăng tính tương tác, hấp dẫn.

Hiện nay, AI cũng có thể tự động hóa sản xuất và biên tập tin bài chỉ trong vài giây, hỗ trợ tạo ra các sản phẩm báo chí đa phương tiện chỉ trong vài phút. Ngoài ra, AI còn có thể đo lường mức độ quan tâm, lượt đọc của độc giả để gợi ý cho phóng viên những đề tài phù hợp. Điều này giúp giảm thiểu thời gian cho người làm báo và giúp các cơ quan báo chí tiết kiệm được chi phí.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Dương Xuân Sơn “ AI dù có thông minh đến đâu cũng không thể thay thế được con người, nhất là trong lĩnh vực thông tin báo chí. Do vậy, người làm báo phải luôn tỉnh táo, khai thác những mặt mạnh, để có thế ứng dụng công nghệ vào sản xuất tin bài. Phải sử dụng có chọn lọc để làm sao đưa được thông tin chính xác, khách quan và đúng sự thật đến với công chúng”.

Cuối cùng, đội ngũ người làm báo ngày nay phải “đa năng” hơn, vừa có thể viết tin, chụp ảnh, quay video, dựng clip và quản lý nền tảng truyền thông cá nhân. Đồng thời, việc giữ gìn đạo đức nghề nghiệp, đảm bảo tính chính xác và khách quan của thông tin vẫn là những yêu không thể thay thế trong môi trường thông tin ngày càng nhiều biến động.

Như vậy, có thể nói, chỉ khi dám thay đổi tư duy, áp dụng hiệu quả công nghệ số và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, báo chí mới có thể thích nghi với thời cuộc, giữ vững niềm tin của công chúng và tiếp tục đồng hành cùng sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên số.

Đổi mới tư duy đào tạo để bắt kịp thời đại

Trong bối cảnh các cơ quan báo chí cũng buộc phải thay đổi để đáp ứng được những yêu cầu của thời đại, để có nguồn nhân lực đáp ứng được các quy chuẩn cần có của nghề, các cơ sở đào tạo báo chí cũng phải kịp thời đổi mới, đáp ứng sát với nhu cầu thực tiễn.

Chương trình đào tạo báo chí không chỉ dừng lại ở việc truyền tải kiến thức cơ bản mà còn phải chú trọng phát triển kỹ năng thực tế, tư duy sáng tạo và khả năng linh hoạt ứng phó với yêu cầu đổi thay của nghề báo hiện đại.

Theo PGS. TS Phạm Thị Thanh Tịnh - Giảng viên Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đào tạo báo chí hiện nay trước hết cần phải thay đổi về tư duy, không dạy để biết, mà dạy để làm. Cần tích hợp và đào tạo kỹ năng thuần thục cho sinh viên về “số hoá” báo chí, xử lý dữ liệu, kể chuyện đa nền tảng vào chương trình chính khóa. Chương trình học phải được cập nhật định kỳ trên cơ sở phản hồi từ thực tiễn, cần điều chỉnh linh hoạt hàng năm, thậm chí theo từng học kỳ.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh công nghệ trở thành một phần cấu thành của nghiệp vụ báo chí, việc đổi mới đào tạo không chỉ là yêu cầu mà còn là một đòi hỏi mang tính chiến lược.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự chuyển mình này còn chậm và thiếu đồng bộ. Theo PGS.TS Phạm Thị Thanh Tịnh “Kỹ năng số - mặc dù đã được đào tạo trong chương trình của một số trường nhưng không ít sinh viên tốt nghiệp chưa có khả năng sản xuất nội dung đa phương tiện, chưa sử dụng thành thạo các công cụ xử lý hình ảnh, dựng video, phân tích dữ liệu…”

Các tòa soạn ngày càng đòi hỏi phóng viên không chỉ biết viết, mà còn phải hiểu cách vận hành các nền tảng số, biết phối hợp với AI để nâng cao hiệu quả và chất lượng sản phẩm báo chí. Trong khi đó, nhiều chương trình đào tạo báo chí ở Việt Nam vẫn chưa tích hợp được các nội dung liên quan đến AI vào giảng dạy, điều này dẫn đến nguy cơ “lạc hậu ngay từ trên ghế nhà trường” là điều khó tránh khỏi.

Vì vậy, các trường đào tạo báo chí cần nhanh chóng bổ sung các kiến thức về AI vào chương trình giảng dạy, bao gồm cả các vấn đề đạo đức liên quan đến việc sử dụng AI trong báo chí. Bên cạnh đó, sinh viên cần được thực hành thường xuyên thông qua các phòng lab hiện đại và các dự án thực tế, giúp họ làm quen và thành thạo các công cụ AI. Việc này không chỉ nâng cao kỹ năng chuyên môn mà còn giúp các nhà báo trẻ hiểu rõ hơn về vai trò, tác động của AI để sử dụng công nghệ một cách sáng suốt và có trách nhiệm trong nghề nghiệp tương lai.

Cuối cùng, để đào tạo ra đội ngũ báo chí chất lượng không thể chỉ dựa vào các trường đào tạo mà còn cần sự phối hợp chặt chẽ giữa trường đào tạo, cơ quan báo chí và chính sách của Nhà nước.

“Theo tôi, ba bên cần xây dựng “hệ sinh thái đào tạo” trên 3 nguyên tắc: liên thông - liên kết - liên tục, với lộ trình rõ ràng, từ học đường đến hiện trường, từ lớp học đến sản phẩm báo chí. Trường học cung cấp nền tảng lý thuyết - kỹ năng; tòa soạn đóng vai trò bệ phóng thực hành - kiểm chứng; và chính sách nhà nước định hướng chiến lược, tạo môi trường pháp lý - công nghệ hỗ trợ”, PGS. TS Phạm Thị Thanh Tịnh nêu quan điểm.

Có thể thấy, trường đào tạo báo chí chịu trách nhiệm cung cấp nền tảng kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và tư duy phản biện cho sinh viên; đồng thời cập nhật chương trình đào tạo để phù hợp với xu thế công nghệ và truyền thông hiện đại. Cơ quan báo chí là nơi tạo điều kiện cho sinh viên thực hành, tích lũy kinh nghiệm thực tế qua các đợt thực tập, tham gia sản xuất tin bài và tiếp xúc với môi trường nghề nghiệp thực thụ.

Trong khi đó, chính sách của Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng khung pháp lý và tạo điều kiện thuận lợi về mặt tài chính, hạ tầng cũng như hỗ trợ đổi mới chương trình đào tạo; đồng thời thúc đẩy hợp tác giữa các bên và bảo vệ quyền lợi của người làm báo trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ.

Khi ba yếu tố then chốt này phối hợp chặt chẽ, quá trình đào tạo sẽ hiệu quả hơn, đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của ngành báo chí trong thời đại mới.

Khánh Hân