Chuyên gia: Huy động vốn cho siêu dự án đường sắt cao tốc 70 tỷ USD, có thể tính đến trái phiếu vĩnh cửu, người dân, doanh nghiệp sẽ rất hưởng ứng

Ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch FiinGroup và FiinRatings cho rằng, quy mô đầu tư của dự án đường sắt cao tốc Bắc Nam lên tới gần 70 tỷ USD là con số quá lớn với bất kỳ một doanh nghiệp Việt Nam nào và đối với cả Chính phủ. Bài toán huy động vốn rất thách thức, nhưng thách thức lớn nhất không phải nằm ở vấn đề tiền, mà chính là cơ chế làm sao để lựa chọn và triển khai một cách minh bạch, chuyên nghiệp và tường minh cộng với sự cải cách mạnh mẽ thị trường vốn Việt Nam. Qua đó, giải bài toán huy động vốn cần sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, nhà đầu tư bao gồm tổ chức quốc tế.

Theo vị chuyên gia, Việt Nam có thể cân nhắc phát hành trái phiếu dự án có kỳ hạn rất dài, ví dụ 30 năm, 50 năm,  thậm chí có thể lên đến 100 năm hoặc trái phiếu vĩnh cửu (perpetual bonds) để huy động sự tham gia của người dân, doanh nghiệp và các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia đầu tư.

Đây có thể là một giải pháp quan trọng và sẽ thu hút được sự hưởng ứng của người dân nếu như Siêu dự án được triển khai một cách minh bạch.

Cụ thể, cấu trúc nguồn vốn nợ vay (khoảng 50 tỷ USD) có thể chia thành các nguồn sau:

- 30% qua vay ngân hàng thương mại: tức khoảng 15 tỷ USD (chỉ tương đương với khoảng 2% tổng dư nợ toàn bộ hệ thống ngân hàng hiện nay);

- 20% qua Trái phiếu hạ tầng cho các định chế tài chính – đầu tư – bảo hiểm trong nước, ví dụ khoảng 5 tỷ USD (chỉ tương đương khoảng 10% tổng quy mô AUM ngành quản lý quỹ và ngành bảo hiểm của Việt Nam);

- 20% qua Trái phiếu ra thị trường quốc tế, tức khoảng 10 tỷ USD và trong đó khoảng 5 tỷ USD có bảo lãnh của Chính phủ; và phần còn lại 5 tỷ USD vay các đối tác truyền thống của Việt Nam như WB và ADB, JBIC,…

- 20% qua Trái phiếu Hạ tầng khoảng 10 tỷ USD kỳ hạn rất dài (30 năm, 50 năm hoặc không có ngày đáo hạn) cho thị trường trong nước. Phương án này huy động sự chung tay của người dân và doanh nghiệp, và nhiều khả năng được hưởng ứng cao. Ví dụ có 10 triệu trái chủ tham gia với 10.000 USD/trái chủ.

- 10% từ nguồn huy động khác.

Đối với 12 tỷ USD còn lại mà Công ty Dự án (SPV) phải huy động, mức này mới cơ bản là điều kiện cần để Dự án có mức rủi ro chấp nhận được để các định chế tài chính quốc tế sẽ quan tâm hơn và có thể tham gia. Do đó, Chính phủ có thể giao cho 1 hoặc một số doanh nghiệp tư nhân đầu tư chính nhưng Nhà nước cũng có thể tham gia góp vốn ban đầu nếu như phương án các doanh nghiệp tư nhân đưa ra không thể thực hiện được việc huy động con số khoảng 12 tỷ USD này.

Cuộc cải cách thị trường vốn, không chỉ cho Siêu dự án

Vị chuyên gia cũng nhấn mạnh cần phải cải cách thị trường vốn, đặc biệt là cho trái phiếu hạ tầng ra đời. Trong đó cả trái phiếu Chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp và có thể là cơ chế đặc thù cho các doanh nghiệp huy động vốn tham gia vào Siêu dự án này.

Việc cải cách không chỉ ở phía điều kiện phát hành cho các doanh nghiệp tham gia Siêu dự án này và cả các dự án hạ tầng khác mà quan trọng hơn là khai thông nguồn vốn và tạo một cơ chế đầu tư dài hạn cho phía các nhà đầu tư.

Họ là những Doanh nghiệp Bảo hiểm được phép tham gia đầu tư trái phiếu doanh nghiệp nhiều hơn thay vì bị hạn chế như hiện nay. Họ cũng là các quỹ trái phiếu, quỹ mở,… vốn cần sửa đổi những hạn chế đầu tư để cho họ tham gia vào kênh trái phiếu doanh nghiệp noi chung và trái phiếu hạ tầng nói riêng với những tiêu chuẩn về phân bổ tài sản và tiêu chí đầu tư cụ thể như thông lệ quốc tế và các nước trong khu vực có thị trường vốn phát triển hơn ở nước ta.

"Chúng ta đã bàn nhiều các giải pháp để phát triển cơ sở nhà đầu tư tổ chức và các hình thức bảo lãnh tín dụng nhằm khai thông thị trường vốn nội địa nhưng chưa có những kết quả cụ thể. Hiện các DN bảo hiểm đang có tổng tài sản khoảng 35 tỷ USD nhưng phần lớn đầu tư vào trái phiếu chính phủ, tiền gửi ngân hàng", ông Thuân cho biết.

Bên cạnh đó, hiện ngành quản lý quỹ cũng có quy mô khoảng 30 tỷ USD nhưng quỹ nợ hoặc quỹ hạ tầng còn quá khiêm tốn. Các Quỹ hưu trí tự nguyện đã ra đời nhưng chưa có chính sách hỗ trợ phát triển và quy mô vẫn chỉ dừng ở dưới 300 triệu USD.

Cơ quan Bảo hiểm Việt Nam hiện cũng đang quản lý gần hơn 40 tỷ USD nhưng chưa được phép đầu tư ngoài trái phiếu Chính phủ và tiền gửi ngân hàng; các định chế đầu tư lớn của Nhà nước như SCIC cũng gần như chưa tham gia dầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp. Các doanh nghiệp Nhà nước cũng gần như chưa tham gia đầu tư vào các sản phẩm trên thị trường nợ, bao gồm trái phiếu doanh nghiệp,…

Ông Thuân cũng đề xuất, việc cải cách cũng có thể cân nhắc cho phép sự tham gia của các định chế tài chính của Nhà nước như Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, SCIC, và các DNNN tham gia đầu tư vào trái phiếu hạ tầng với những tiêu chuẩn dựa trên những tiêu chí nhất định, bao gồm dựa trên xếp hạng tín nhiệm độc lập trong nước và quốc tế.

Đồng thời, vị chuyên gia đề nghị cân nhắc cơ chế cho phép những doanh nghiệp tham gia hoặc Công ty Dự án SPV phát hành trái phiếu với kỳ hạn dài và đòn bảy tài chính cao (hiện nay dự thảo sửa đổi Nghị định 155 hạn chế DN không được phát hành trái phiếu ra công chúng nếu như Nợ phải trả/ Vốn chủ > 5 lần). Thực tế đã có những công ty dự án cấp nước tư nhân huy động được trái phiếu với kỳ hạn tới 20 năm và lãi suất cố định, ở mức thấp và cạnh tranh với tín dụng ngân hàng. Nhưng mô hình này nên được nhân rộng với một khung pháp lý cụ thể để mở rộng phương thức trái phiếu dự án này.

Liên quan đến chi phí vốn, Chủ tịch của FiinRatings kỳ vọng, nâng mức xếp hạng tín nhiệm Quốc gia của Việt Nam sẽ góp phần giảm vốn chi phí vốn quốc tế. Hiện Việt Nam đang được xếp hạng ở mức BB+ (mức rủi ro cao) theo các tổ chức xếp hạng quốc tế và điều này làm cho chi phí vốn huy động của Chính phủ, Ngân hàng và DN trên thị trường vốn quốc tế cao hơn đáng kể so với các nước tương đồng và có tính cạnh tranh trong khu vực như Malaysia, Philipines, Indonesia, Thailand...vốn đều ở mức BBB- trở lên.

Lan Anh