Đề xuất nhiều điều kiện khi thu giữ tài sản bảo đảm

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa công bố lấy ý kiến đối với dự thảo Nghị định quy định điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ.

Mội nội dung đáng chú ý, dự thảo Nghị định đã quy định cụ thể về điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ ngoài các điều kiện theo quy định tại Luật số 96/2025/QH15.

Về điều kiện thu giữ tài sản bảo đảm, dự thảo quy định rõ: tài sản bảo đảm chỉ được thu giữ nếu không phải là nhà ở duy nhất và không phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm. 

Theo NHNN, việc thu giữ tài sản bảo đảm có thể khiến bên bảo đảm càng khó khăn về tài chính cũng như không đảm bảo khả năng nuôi sống bản thân và gia đình; tương tự, việc thu giữ tài sản bảo đảm là nhà ở duy nhất cũng có thể khiến bên bảo đảm và gia đình không còn nơi ở để sinh hoạt. Vì vậy, không thu giữ tài sản bảo đảm là công cụ lao động chủ yếu hoặc nhà ở duy nhất của người dân là biện pháp bảo vệ, giúp bên bảo đảm duy trì điều kiện sinh sống tối thiểu, có khả năng lao động và nuôi sống bản thân, gia đình. 

Trong trường hợp không thuộc các diện nói trên, tài sản vẫn có thể bị thu giữ nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo Điều 198a của Luật Các tổ chức tín dụng hiện hành.

Quy định này được xây dựng trên cơ sở tham khảo pháp luật và kinh nghiệm quốc tế tại Đức, Canada, Pháp và Liên bang Nga, nơi cũng có các giới hạn nhằm bảo vệ người dân khi tài sản bị kê biên hoặc thu giữ.

NHNN cũng đề xuất định nghĩa khái niệm “nhà ở duy nhất” và “công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất” tại Điều 3 dự thảo Nghị định nhằm thống nhất về cách hiểu và áp dụng khi các tài sản trên được sử dụng làm tài sản bảo đảm.

Theo đó, nhà ở duy nhất là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm nơi bên bảo đảm ở và sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống.

Quy định này được xây dựng trên cơ sở khái niệm “nhà ở” tại khoản 1 Điều 2 Luật Nhà ở số 27/2023/QH15 và khái niệm “chỗ ở hợp pháp”, “nơi thường trú”, “nơi ở hiện tại” tại khoản 1, 8, 10 Luật Cư trú số 68/2020/QH14 .

Công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là phương tiện lao động mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất cho bên bảo đảm. Thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm được xác định tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc theo quy định của Chính phủ về mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động.

Hiện, pháp luật Việt Nam không có khái niệm "mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất". Tuy nhiên, theo quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 87 Luật Thi hành án dân sự và quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 55 dự thảo 4 Luật Thi hành án dân sự, "công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của người phải thi hành án và gia đình" là tài sản không được kê biên.

Các khái niệm trên cũng được xây dựng trên cơ sở tham khảo về tài sản được loại trừ khi thực hiện kê biên tài sản đảm bảo của Đức (miễn trừ khỏi việc bị tịch thu nhằm đảm bảo các điều kiện sống cơ bản và khả năng lao động của bên nợ ) và Canada (Công cụ, tài sản cá nhân dùng để kiếm thu nhập theo nghề của khách hàng vay) .

Việc định lượng thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm dựa trên quy định mức lương tối thiểu.

Trường hợp dự thảo Nghị định được thông qua, căn cứ trên mức lương tối thiểu được xác định tại Nghị định của Chính phủ, bên bảo đảm sẽ xác nhận, cam kết tài sản bảo đảm có phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất hay không trên cơ sở xác định tài sản bảo đảm đó có mang lại thu nhập tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc hay không.

Việc này phải thực hiện ngay khi ký hợp đồng, kèm theo giấy tờ chứng minh. Nếu không có giấy tờ chứng minh, tài sản sẽ mặc nhiên được coi là không thuộc diện loại trừ.

Tổ chức tín dụng chỉ căn cứ vào lời cam kết và hồ sơ mà người vay cung cấp. Người vay phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, hợp pháp của những giấy tờ này.

Nguyên nhân là vì người vay chính là người sở hữu và hiểu rõ nhất về hiện trạng, pháp lý cũng như mục đích sử dụng tài sản. Ngược lại, ngân hàng không phải cơ quan quản lý Nhà nước, cũng không có thẩm quyền hay điều kiện để đi xác minh xem một căn nhà có thực sự là "duy nhất" hay một phương tiện lao động có phải là "nguồn thu nhập chính" của người vay.

Mai Linh (t/h)