Đu đỉnh vàng là gì? Đây có phải cái bẫy đầu tư khi bị tâm lý FOMO chi phối?

Khi đỉnh không còn là đỉnh và FOMO trở thành bẫy tâm lý

Trong đầu tư, "đu đỉnh" nghĩa là mua vào khi giá tài sản đã đạt hoặc gần đạt mức cao nhất của chu kỳ tăng, ngay trước khi thị trường điều chỉnh. Với vàng, điều đó xảy ra khi nhà đầu tư đổ tiền mua lúc giá đã lập đỉnh.

Vấn đề nằm ở tâm lý FOMO (fear of missing out) - nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội. Khi giá vàng tăng liên tục, tin tức tràn ngập về "vàng vượt đỉnh", "người người xếp hàng mua vàng", "vàng còn tăng nữa"… tất cả tạo hiệu ứng đám đông. Nhiều người không muốn đứng ngoài "bữa tiệc" nên vội vàng xuống tiền, tin rằng "còn tăng nữa chứ giảm sao được".

Thực tế, thị trường tài chính vận hành theo quy luật cung - cầu và kỳ vọng. Khi phần lớn người đã mua, lượng cầu mới giảm dần, trong khi những người nắm giữ lớn bắt đầu chốt lời, giá tất yếu điều chỉnh. Ở thời điểm đó, những nhà đầu tư đến sau trở thành người "ôm đỉnh" - họ phải gánh rủi ro cao nhất, trong khi cơ hội lời gần như bằng không.

Điều đáng nói là vàng vốn được xem là "kênh trú ẩn an toàn", nhưng an toàn chỉ đúng khi mua ở vùng giá hợp lý, không phải khi đuổi theo giá đang hưng phấn. Từ sau khủng hoảng tài chính 2008 đến nay, mỗi đợt tăng nóng của vàng đều đi kèm với một làn sóng đu đỉnh nhỏ - người dân bị cuốn vào vòng xoáy "nghe tin - mua vàng - giá giảm - hoang mang - bán tháo". Chu kỳ đó lặp đi lặp lại suốt nhiều năm.

Đu đỉnh vàng sẽ khiến vốn "đóng băng" và niềm tin lung lay

Điều đầu tiên người "đu đỉnh" phải đối mặt là kẹt vốn. Vàng không tạo ra dòng tiền như gửi tiết kiệm hay đầu tư chứng khoán. Nếu mua ở vùng 120 triệu đồng/lượng và giá giảm về 100 triệu, khoản lỗ 20 triệu mỗi lượng là khoản "âm" khó gỡ trong ngắn hạn. Đa phần người đu đỉnh không dám bán cắt lỗ mà gồng, chờ giá quay lại - đôi khi là vài năm, thậm chí cả thập kỷ.

Khi vốn bị kẹt, tâm lý cũng bắt đầu lung lay. Nhiều người mất niềm tin vào kênh vàng, cho rằng "đầu tư là lừa đảo", trong khi thực tế họ chỉ sai ở thời điểm tham gia. Cảm xúc hoảng loạn khiến họ có xu hướng bán tháo đúng đáy, khiến khoản lỗ trở nên hiện thực. Một bài học kinh điển của tài chính: mất tiền chưa nguy hiểm bằng mất kỷ luật và mất lý trí.

Ngoài ra, việc đổ xô mua vàng ở vùng đỉnh còn phản ánh văn hóa đầu tư ngắn hạn. Người Việt Nam thường xem vàng là nơi "trú ẩn" an toàn, nhưng lại hành xử như đầu cơ – mua vì thấy người khác mua, chứ không dựa trên đánh giá chu kỳ giá, lạm phát hay yếu tố vĩ mô. Trong khi đó, các quỹ đầu tư quốc tế luôn xác định rõ: vàng chỉ chiếm một phần nhỏ trong danh mục đa dạng, và chỉ là công cụ phòng thủ, không phải "chiếc vé làm giàu nhanh".

Và khi giá điều chỉnh, hậu quả dây chuyền có thể xuất hiện: các cửa hàng vàng mất thanh khoản, người dân đổ xô bán ra, thị trường biến động mạnh – tất cả chỉ vì một cơn sốt ngắn hạn do đám đông tự tạo ra.

Thoát khỏi cơn sốt: Vàng chỉ an toàn khi được hiểu đúng

Muốn không "đu đỉnh vàng", nhà đầu tư cần hiểu rằng giá vàng không chỉ bị chi phối bởi tâm lý trong nước mà còn bởi các biến động toàn cầu: lãi suất của Fed, tỷ giá USD, căng thẳng địa chính trị, và xu hướng mua vàng của các ngân hàng trung ương. 

Ví dụ, giai đoạn 2020–2021, khi đại dịch khiến chính phủ toàn cầu bơm tiền, vàng tăng mạnh. Nhưng khi Fed bắt đầu nâng lãi suất, dòng tiền rút khỏi vàng, khiến giá giảm hàng trăm USD/ounce chỉ trong vài tháng.

Vì vậy, đầu tư vàng không thể chỉ dựa vào cảm xúc. Người có kinh nghiệm luôn quan sát xu hướng vĩ mô, phân tích biểu đồ dài hạn và chờ vùng giá điều chỉnh để mua. Một quy tắc đơn giản: nếu báo chí và mạng xã hội đồng loạt hô "vàng đang tăng điên cuồng", đó thường là lúc nên đứng ngoài.

Quan trọng hơn cả, vàng chỉ nên là một phần trong kế hoạch tài chính, không phải toàn bộ tài sản. Mục tiêu của đầu tư không phải "đánh nhanh thắng lớn" mà là bảo toàn và tăng trưởng bền vững. Vàng có thể giúp cân bằng rủi ro, nhưng không thể thay thế kiến thức, kỷ luật và tầm nhìn dài hạn.

Một nhà đầu tư huyền thoại từng nói: "Khi người khác tham lam, hãy sợ hãi; khi người khác sợ hãi, hãy tham lam." Trong bối cảnh giá vàng liên tục lập đỉnh, bài học đó lại càng đúng. Đu đỉnh vàng không phải là lỗi của thị trường – đó là kết quả của tâm lý con người chưa kịp trưởng thành cùng tài chính.

Kỳ Thư