Hai dự án điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam gặp khó, tỉnh Khánh Hòa đề xuất chính sách đặc biệt

Theo Cổng thông tin điện tử tỉnh Khánh Hòa, sáng ngày 17/9, Đoàn công tác của Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội do ông Lê Quang Huy – Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban – làm trưởng đoàn, đã có buổi giám sát việc thực hiện Nghị quyết số 189/2025/QH15 ngày 19-2-2025 về cơ chế, chính sách đặc biệt trong đầu tư, xây dựng dự án điện hạt nhân tại Khánh Hòa.

Cùng tham gia đoàn có ông Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban, các thành viên Thường trực Ủy ban, lãnh đạo một số bộ, ngành Trung ương. Về phía tỉnh Khánh Hòa có ông Trịnh Minh Hoàng – Phó Chủ tịch UBND tỉnh; bà Đàng Thị Mỹ Hương – Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh cùng lãnh đạo các sở, ngành liên quan.

Tiến độ giải phóng mặt bằng vẫn còn nhiều vướng mắc

Đoàn công tác đã trực tiếp khảo sát vị trí quy hoạch Nhà máy điện hạt nhân số 1 tại xã Phước Dinh và Nhà máy điện hạt nhân số 2 tại xã Vĩnh Hải, trước khi làm việc với UBND tỉnh Khánh Hòa, Tập đoàn Điện lực Việt Nam và Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam.

Tại buổi làm việc, các đơn vị đã báo cáo tình hình chuẩn bị dự án cũng như kết quả triển khai các cơ chế, chính sách đặc biệt theo Nghị quyết 189.

Theo báo cáo, công tác giải phóng mặt bằng cho hai dự án cơ bản hoàn thành kiểm kê đất đai, tài sản và mồ mả nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn. Đối với khu vực Nhà máy số 1 với diện tích hơn 485 ha, đã kiểm kê 491 hộ, còn khoảng 45 hộ chưa xác minh xong nguồn gốc đất.

Nhà máy số 2 với diện tích hơn 643 ha đã kiểm kê 534 hộ, 3 tổ chức, gần 3.000 ngôi mộ, trong đó có hơn 2.000 đủ điều kiện bồi thường. Tuy nhiên, tiến độ vẫn chậm do thiếu nhân lực cấp xã, hồ sơ đất đai phức tạp, biến động giá đất sau sáp nhập địa giới, cùng sự thiếu thống nhất trong hướng dẫn khoảng cách an toàn cho nhà máy điện hạt nhân.

Để tháo gỡ, UBND tỉnh Khánh Hòa kiến nghị Trung ương cho phép tách công tác giải phóng mặt bằng, di dân và tái định cư thành “dự án độc lập” do địa phương chủ trì; sớm bố trí phần vốn ngân sách Trung ương còn lại hơn 9.100 tỷ đồng để chi trả bồi thường, đầu tư hạ tầng tái định cư. Tỉnh cũng đề xuất bổ sung cơ chế đặc thù như cho phép chỉ định thầu một số gói thầu liên quan đến bồi thường, tái định cư; triển khai song song công tác hỗ trợ người dân với quá trình điều chỉnh dự án và thi công.

Ngoài ra, Khánh Hòa mong muốn được ưu tiên vốn phát triển hạ tầng giao thông, y tế; miễn giảm học phí cho con em vùng dự án và có chính sách an sinh đặc biệt cho các hộ dân phải di dời.

Phát biểu tại buổi làm việc, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đánh giá cao tinh thần chuẩn bị báo cáo nghiêm túc, đầy đủ, bảo đảm thông tin, số liệu rõ ràng của UBND tỉnh Khánh Hòa cũng như Tập đoàn Điện lực Việt Nam và Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam.

Trên cơ sở ý kiến của các thành viên đoàn công tác, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đề nghị UBND tỉnh Khánh Hòa khẩn trương triển khai các nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của địa phương; tiếp tục rà soát, bổ sung, làm rõ, cung cấp đầy đủ thông tin, số liệu, đánh giá về các dự án cùng với những kiến nghị cụ thể mà các đại biểu Quốc hội quan tâm; khẩn trương hoàn thiện báo cáo về công tác chuẩn bị dự án, việc triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách đặc biệt đầu tư, xây dựng dự án điện hạt nhân gửi Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường trước ngày 20-9.

Trong nội dung báo cáo cần lưu ý có kiến nghị rõ ràng về những điều khoản cụ thể, nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, góp phần thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 189/2025/QH15 của Quốc hội.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cũng đề nghị Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính chủ động phối hợp chặt chẽ với UBND tỉnh Khánh Hòa và chủ đầu tư để có cơ chế, chính sách, ý kiến, tham vấn thống nhất, bảo đảm thực hiện hiệu quả các dự án điện hạt nhân.

Công trình điện hạt nhân đầu tiên trong lịch sử Việt Nam

Năm 2009, Quốc hội lần đầu thông qua chủ trương xây dựng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận với quy mô 2 nhà máy, tổng công suất 4.000 MW trên diện tích hơn 1.600 ha. Đây không chỉ là dự án năng lượng trọng điểm mà còn được kỳ vọng mở ra kỷ nguyên mới cho khoa học – công nghệ hạt nhân của Việt Nam.

Tuy vậy, đến năm 2016, dự án buộc phải tạm dừng do nhiều sức ép: vốn đầu tư quá lớn, bối cảnh kinh tế vĩ mô chưa ổn định và đặc biệt là những lo ngại về an toàn sau sự cố hạt nhân Fukushima ở Nhật Bản.

Gần một thập kỷ sau, dấu mốc quan trọng đã xuất hiện. Ngày 25/11/2024, tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XIII, Ban Chấp hành Trung ương Đảng thống nhất tái khởi động dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, đồng thời định hướng nghiên cứu lâu dài về chương trình điện hạt nhân của Việt Nam. Chỉ vài ngày sau, ngày 30/11/2024, Quốc hội thông qua nghị quyết tiếp tục chủ trương đầu tư, tạo bước ngoặt pháp lý để dự án hồi sinh.

Song hành với đó, Luật Điện lực (sửa đổi) bổ sung các quy định liên quan đến điện hạt nhân, và Chính phủ cũng đưa Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) vào chương trình xây dựng luật nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý cho lĩnh vực đặc thù này. Tín hiệu quyết tâm còn được khẳng định khi ngày 5/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp khảo sát địa điểm Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1, yêu cầu chuẩn bị đầy đủ điều kiện và triển khai nhanh chóng, tránh lặp lại tình trạng kéo dài nhiều năm ở giai đoạn trước.

Trong bối cảnh nhu cầu điện năng của Việt Nam tăng trưởng liên tục, quyết định tái khởi động càng có ý nghĩa. Theo Quy hoạch điện VIII, đến năm 2030, công suất nguồn điện cần đạt khoảng 150.000 MW, và có thể lên tới hơn nửa triệu MW vào năm 2050. Với mức tăng trưởng trung bình 10% mỗi năm, nền kinh tế cần một nguồn năng lượng ổn định và bền vững.

Điện mặt trời, điện gió dù phát triển nhanh nhưng vẫn phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên, còn nhiệt điện than lại vướng bài toán giảm phát thải theo cam kết Net Zero. 

Trong bối cảnh đó, điện hạt nhân nổi lên như một lựa chọn chiến lược: cung ứng ổn định, giá thành hợp lý, phát thải thấp, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển xanh.

Bích Hường