Tại sao Chính phủ Mỹ đóng cửa? Điều gì sẽ xảy ra với siêu cường số một hành tinh?

“Chính phủ đóng cửa” ở Mỹ không có nghĩa là toàn bộ bộ máy ngừng vận hành, mà chỉ là sự tạm dừng một phần hoạt động của các cơ quan liên bang do thiếu ngân sách. Theo luật Mỹ, Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền phê chuẩn chi tiêu. Nếu ngân sách không được thông qua đúng hạn, các cơ quan không còn cơ sở pháp lý để tiếp tục chi trả và phải tạm ngừng.

Năm tài chính của Mỹ bắt đầu từ 1/10 và kết thúc vào 30/9. Đây là thời điểm quan trọng, bởi nếu trước ngày 1/10 Quốc hội chưa kịp thông qua ngân sách cho năm mới, shutdown có thể diễn ra ngay lập tức. Để tránh tình trạng này, đôi khi Quốc hội thông qua các nghị quyết chi tiêu tạm thời (continuing resolution) nhằm duy trì hoạt động thêm vài tuần hoặc vài tháng. Tuy nhiên, nếu những biện pháp này cũng không đạt được đồng thuận, shutdown vẫn xảy ra.

Trong thời gian shutdown, nhiều cơ quan liên bang buộc phải đóng cửa, nhân viên nghỉ việc tạm thời hoặc làm việc không lương. Các lĩnh vực bị ảnh hưởng nhiều nhất thường là công viên quốc gia, viện bảo tàng, các chương trình nghiên cứu khoa học và thủ tục hành chính. Ngược lại, những dịch vụ thiết yếu như an ninh, kiểm soát không lưu, bưu điện, an sinh xã hội và Medicare vẫn duy trì, vì được coi là quan trọng hoặc đã có ngân sách dài hạn.

Lịch sử Mỹ đã ghi nhận nhiều lần shutdown. Một ví dụ điển hình là giai đoạn 2018–2019, khi chính phủ liên bang ngừng hoạt động suốt 35 ngày, dài nhất trong lịch sử, do bất đồng về ngân sách xây dựng bức tường biên giới. Trước đó, vào năm 1995–1996, Mỹ cũng từng trải qua hai đợt shutdown liên tiếp với tổng cộng 27 ngày, gắn liền với tranh luận về chi tiêu y tế và phúc lợi.

Shutdown gây tác động rộng rãi không chỉ đến nhân viên liên bang mà còn đến đời sống người dân, du khách, và cả hoạt động kinh tế. Các hồ sơ xin cấp thị thực, thủ tục hành chính, cấp phép kinh doanh đều có thể bị đình trệ. Du lịch cũng chịu ảnh hưởng rõ rệt khi nhiều điểm tham quan liên bang tạm thời đóng cửa. Tác động kinh tế cụ thể phụ thuộc vào thời gian shutdown kéo dài bao lâu, nhưng thiệt hại thường tính bằng hàng tỷ USD.

Nguyên nhân gốc rễ của hiện tượng này nằm ở cấu trúc phân quyền và yêu cầu về sự đồng thuận trong chi tiêu ngân sách. Vì Quốc hội và Tổng thống có thể thuộc các đảng khác nhau, bất đồng về chính sách chi tiêu không phải điều hiếm gặp. Trong trường hợp bế tắc, shutdown trở thành một kịch bản hợp pháp nhưng gây nhiều hệ lụy.

Nói cách khác, shutdown là một phần trong cách vận hành đặc thù của hệ thống chính trị Mỹ. Đây là tình huống không mong muốn, nhưng đã lặp lại nhiều lần trong lịch sử, phản ánh sự phức tạp trong quá trình thông qua ngân sách của quốc gia có nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Minh Quân