TS RMIT: Việt Nam đang đứng trước cơ hội “nhảy vọt” 25 năm trong lĩnh vực robot, VinFast và Vinamilk đã nhập cuộc

 Từ nhà máy đến đời sống thường nhật

Kể từ năm 2017, Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng trong việc ứng dụng robot, nhờ lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do, dòng vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh và vai trò ngày càng mở rộng của quốc gia trong chuỗi sản xuất toàn cầu. Việt Nam hiện đã bắt kịp các nước láng giềng trong khu vực như Malaysia và Thái Lan về mật độ robot và từng được xếp hạng là thị trường robot công nghiệp lớn thứ bảy thế giới.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Nguyên - giảng viên ngành Kỹ thuật robot và cơ điện tử tại Đại học RMIT Việt Nam lưu ý một thực tế: “Việc ứng dụng robot hiện còn tập trung ở các nhà máy có vốn đầu tư nước ngoài. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) cùng nhiều lĩnh vực khác đang bị bỏ lại phía sau, phần lớn là do chi phí cao và tính phức tạp của công nghệ robot”.

Dù một số doanh nghiệp như VinFast và Vinamilk đã bắt đầu khám phá công nghệ robot, phần lớn doanh nghiệp trong nước vẫn chưa tiếp cận được nguồn vốn, nhân lực chuyên môn hay công nghệ sẵn có để bắt kịp xu hướng này. Các nước dẫn đầu về công nghệ robot trên thế giới, từ Hoa Kỳ đến Trung Quốc hay Vương quốc Anh, đang hoặc là theo đuổi hướng nghiên cứu chuyên sâu và phát triển, hoặc ứng dụng theo từng lĩnh vực cụ thể. Với Việt Nam, chiến lược kết hợp dường như là lựa chọn khả thi hơn.

“Chúng ta cần đưa vào ứng dụng những công nghệ đã được kiểm chứng, trong khi dần xây dựng năng lực nội tại. Chiến lược song song này sẽ giúp chúng ta có được bước tiến nhảy vọt", Tiến sĩ Nguyên nhận định.

Dù còn nhiều rào cản, tốc độ phát triển đang ngày càng tăng tốc. Robot hiện nay đã bứt phá khỏi các tác vụ đơn giản như gắp-đặt trên các dây chuyền sản xuất. Những robot hình người hiện đã có thể tự đi trên những con phố đông đúc, chuẩn bị các món ăn đơn giản, thậm chí còn thực hiện các động tác phức tạp như nhảy parkour, hay học kỹ năng mới bằng cách xem YouTube.

“Đây không còn là khoa học viễn tưởng nữa”, Tiến sĩ Nguyên khẳng định. “Đã có những dấu hiện đầu tiên cho thấy robot đang dần bước vào thế giới của con người – và có vẻ sẽ ở lại lâu dài”.

Ông còn chỉ ra quan điểm sai lầm phổ biến xem robot chỉ là những cỗ máy cứng nhắc. “Thực tế, đó là một hệ thống kỹ thuật toàn diện – từ hệ thống nhúng đến trí tuệ nhân tạo. Hệ sinh thái giáo dục và chính sách của chúng ta hiện mới chỉ bắt đầu đuổi theo tốc độ phát triển này”, Tiến sĩ Nguyên chia sẻ.

Hướng đến năm 2050, Tiến sĩ Nguyên tin rằng AI là một phần không thể tách rời khỏi hình dạng vật lý của nó. “Hãy thử hỏi ai đó rằng AI sẽ mang hình hài gì trong 25 năm tới, rất có thể họ sẽ chỉ vào một robot đang giúp việc ở nhà hay tại nơi làm việc”. Ở Việt Nam, viễn cảnh này có thể hiện hữu qua hình ảnh robot làm việc đồng áng, giúp đỡ người cao tuổi hoặc tối ưu hóa hoạt động hậu cần ở vùng sâu, vùng xa.

Tác động của AI trong hình thể thực tới lực lượng lao động sẽ rất phức tạp. Tại Việt Nam, tự động hóa đã thay thế khoảng 66.800 lao động phổ thông trong khoảng từ năm 2018 đến 2022, song đồng thời cũng tạo ra hơn 154.000 công việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn.

“Đó là dấu hiệu rõ ràng”, Tiến sĩ Nguyên khẳng định. “Nếu chúng ta đầu tư đúng hướng, robot không lấy đi công việc của chúng ta, chúng sẽ tạo ra những công việc tốt hơn”.

Cú nhảy vọt 25 năm bắt đầu từ hôm nay

Để chuẩn bị cho một tương lai song hành cùng robot, Việt Nam cần vạch ra một lộ trình chiến lược và toàn diện. 

“Trong khi các cường quốc trên thế giới đang đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển chuyên sâu hay đổi mới sáng tạo theo từng lĩnh vực, thế mạnh của Việt Nam có thể nằm ở hướng tiếp cận kết hợp – vừa ứng dụng các công nghệ đã được kiểm chứng, vừa nuôi dưỡng năng lực nội tại”, Tiến sĩ Nguyên giải thích. “Đây không phải là chuyện bắt kịp tốc độ phát triển, mà là lựa chọn phù hợp với thế mạnh cũng như mục tiêu phát triển công nghiệp của chúng ta”.

Chính phủ Việt Nam đã xác định robot là ưu tiên chiến lược, thể hiện trong Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của quốc gia. Tuy nhiên, việc vượt qua “thung lũng tử thần” – giai đoạn mà các start-up phần cứng với những ý tưởng đầy hứa hẹn dễ rơi vào bế tắc do thiếu vốn đầu tư, vẫn là một thách thức sống còn. Để duy trì đà phát triển, cần có những chính sách hỗ trợ đúng trọng tâm, bao gồm các ưu đãi và đầu tư vào hạ tầng.

Khu vực tư nhân cũng cần thể hiện vai trò tiên phong trong đổi mới sáng tạo. Mô hình Robot dưới dạng dịch vụ (RaaS) có thể giúp DNVVN vượt qua rào cản chi phí đầu tư ban đầu, trong khi đó việc hợp tác với các trường đại học và viện nghiên cứu có thể đẩy nhanh quá trình phát triển các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Cải cách giáo dục cũng là một nhiệm vụ cấp thiết. Tiến sĩ Nguyên kêu gọi: “Chúng ta cần những kỹ sư có khả năng thiết kế, lập trình và đưa robot vào vận hành – những chuyên gia robot toàn diện thực thụ”.

“Một chuyên gia robot toàn diện là người không chỉ thông thạo phần cứng và phần mềm, mà còn có nền tảng vững chắc về các môn khoa học căn bản liên quan tới robot. Chúng ta cần một thế hệ kỹ sư mới có thể biến ý tưởng thành những cỗ máy thông minh hoạt động hiệu quả trong thế giới thực”, ông giải thích.

Tuy nhiên, hầu hết các chương trình hiện nay vẫn dạy tách biệt phần cứng và phần mềm. Bước cần thiết tiếp theo là tích hợp các lĩnh vực này thông qua các dự án thực hành, chương trình thực tập và hình thức học liên ngành. Hướng tiếp cận toàn diện này đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo nên thế hệ chuyên gia robot đáp ứng kỳ vọng trong tương lai.

Với những đơn vị tiên phong như RMIT Việt Nam, các trường đại học đang ở vị thế thuận lợi để thúc đẩy tiến trình chuyển đổi này – trao quyền cho sinh viên trở thành những chuyên gia đổi mới sáng tạo, những người có khả năng xây dựng các hệ thống thông minh hoạt động hiệu quả trong môi trường thực tế.

Là một chuyên gia nghiên cứu và một nhà giáo, Tiến sĩ Nguyên còn xem đây như một sứ mệnh của bản thân ông. 

“Đây là cơ hội chỉ đến một lần với Việt Nam”, ông chia sẻ. “Chúng ta đang không chỉ bắt kịp xu hướng toàn cầu, mà còn góp phần định hình cách robot sẽ được ứng dụng ở Việt Nam và các thị trường mới nổi khác”.

Với các bạn trẻ đang cân nhắc định hướng tương lai, Tiến sĩ Nguyên gửi gắm lời khuyên rất đơn giản: dám nghĩ, dám làm. “Ngành robot có thể đòi hỏi cao, nhưng đổi lại kinh nghiệm và trải nghiệm sẽ xứng đáng, chưa kể bạn còn có cơ hội tạo tác động thực sự cho xã hội. Nếu bạn muốn góp phần xây dựng tương lai thì đây chính là thời cơ của bạn”.

Kỳ Thư