TS Trương Thị Chí Bình: Những sản phẩm như máy hút bụi, nồi cơm điện… chúng ta có thể làm được chứ không thể bỏ ngỏ thị trường cho doanh nghiệp Trung Quốc

Sáng 31/7, Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công thương) tổ chức Hội nghị Giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 7/2025, chủ đề "Xúc tiến thương mại, phát triển thị trường cho sản phẩm công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số".

Tại Hội nghị, bà Trương Thị Chí Bình - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) có chia sẻ về thực trạng phát triển ngành chế tạo Việt Nam.

Doanh nghiệp tiến tới tự chủ đến cả cục nam châm

Bà Trương Thị Chí Bình cho biết, doanh thu trung bình của doanh nghiệp ngành chế tạo làm linh kiện phụ tùng bây giờ khoảng hơn 5 triệu USD. Nếu tính cả doanh nghiệp tự động hóa doanh thu của ngành đạt hơn 1 tỷ đô mỗi năm.

Hiện nay, doanh nghiệp linh kiện phụ tùng và công nghiệp chế tạo Việt Nam đã có tiêu chuẩn tốt và có thể coi là "sánh vai được với quốc tế", xuất khẩu ổn định. Ví dụ, doanh nghiệp Việt đã có thể làm được những linh kiện rời, linh kiện đơn chiếc trong tubin của điện gió. Nếu sản xuất hàng loạt thì doanh nghiệp Việt Nam sẽ rất khó cạnh tranh với Trung Quốc nhưng nếu sản lượng ít thì chúng ta sẽ cạnh tranh tốt. Vì vậy tự động hóa và những linh kiện to là lợi thế của doanh nghiệp Việt Nam.

"Ví dụ trong linh kiện ô tô, doanh nghiệp Việt Nam có thể làm phần cơ khí, nhựa, bộ dây diện, bản mạch in và kể cả hệ thống tự động hóa cho dây chuyền sản xuất… nhưng vẫn dừng ở mức là linh kiện rời. Hiện nay rất nhiều doanh nghiệp xuất khẩu đi Hoa Kỳ, Canada một loại linh kiện nào đó mà họ cũng không biết lắp vào đâu. Vì khách hàng gửi thì họ cứ thế làm thôi và sản lượng rất là đều", bà Bình dẫn chứng.

Tuy vậy, vị này cũng thừa nhận những cụm linh kiện có thể làm linh kiện thay thế (spare parts) thì doanh nghiệp vẫn chưa làm được, trong khi để xuất khẩu thì phải là sản phẩm hoàn chỉnh. Trong 2-3 năm trở lại đây, doanh nghiệp của VASI bắt đầu tập trung vào làm cụm linh kiện lắp giáp thành phẩm OEM, kể cả ODM, tức bắt đầu quan tâm đến thiết kế. Bởi vì nếu không làm như vậy thì sẽ không thể mở rộng thị trường.

"Tức là đây là câu chuyện của thị trường, khách hàng yêu cầu. Ngành chế tạo không thể nhanh được. Ví dụ cái quạt này nhìn rất là bình thường nhưng động cơ này là doanh nghiệp Việt Nam đã sản xuất được và đây là động cơ DC tiết kiệm điện, khác với động cơ AC bình thường và nó là một cái loại công nghệ mới. Những sản phẩm như máy hút bụi, nồi cơm điện… là những thứ chúng ta có thể làm được chứ không thể bỏ bỏ cái thị trường Trung Quốc như vậy được. Các thiết bị tự động hóa doanh nghiệp Việt cũng đã làm và xuất khẩu rất tốt. Ví dụ một cái máy sấy đã làm đến sản phẩm cuối cùng thì thường nó sẽ là một cái công nghệ mới bởi vì như thế thì mới cạnh tranh được", bà phân tích.

Lãnh đạo VASI cho biết, trong chế tạo, quan trọng nhất là động cơ. Trong động cơ thì quan trọng nhất là nam châm. Doanh nghiệp Việt thậm chí đã nghiên cứu đến cả nam châm để chủ động trong sản xuất. Bởi nếu phụ thuộc nhập linh kiện từ Trung Quốc rất là khốn khổ.

"Trong ngành điện tử chip quan trọng thế nào thì trong ngành chế tạo động cơ thì nam châm quan trọng tương tự như vậy. VASI đã có một tổ để họp và sắp tới sẽ triển khai sản xuất lớn trong ngành, thay thế toàn bộ quạt công nghiệp trong nhà máy từ động cơ cũ sang động cơ mới", bà Bình tiết lộ.

Tìm được khách hàng nhưng phải 2-5 năm sau mới bán được hàng

Theo TS Trương Thị Chí Bình, khó khăn của ngành chế tạo khi làm OEM, chưa nói ODM, OBM khi làm một sản phẩm hoàn chỉnh là thị trường không đủ động lực để doanh nghiệp đổi mới.

"Tại sao doanh nghiệp cứ thích sản xuất linh kiện rời bởi vì hàng có thể chạy cả ngày cả đêm như máy in tiền. Mặc dù biên lợi nhuận thấp nhưng sản lượng rất lớn. Trong chế tạo thì sản lượng cực kỳ quan trọng. Thế nên nhiều khi có những đơn hàng từ nước ngoài rất nhỏ và doanh nghiệp sẽ lơ là dù sau này đơn hàng lớn dần" bà nói.

Ngoài dung lượng thị trường và sản lượng sản xuất, bà Bình cho rằng còn vấn đề thương hiệu và kênh phân phối rất phức tạp nếu làm đến ODM và OBM, chưa kể đến việc R&D, maketing và bán hàng. Trong khi nhiều năm nay họ vẫn quen sản xuất OEM tức là sản xuất thuê.

Ngoài ra, hệ thống nhà cung cấp tại Việt Nam cũng kém, số lượng doanh nghiệp sản xuất linh kiện phụ tùng ít nên không thể sánh với lại Trung Quốc hay Ấn Độ. Vì hệ sinh thái không đủ khiến giá thành sản phẩm bị đắt và bị phụ thuộc vào Trung Quốc rất nhiều khi phải nhập vật liệu do những công đoạn gia công thiếu và sản lượng không đủ.

"Cuối cùng câu chuyện khó nhất vẫn là dung lượng. Nếu đủ dung lượng thì doanh nghiệp sẽ rất "máu me" sản xuất còn không thì họ sẽ thờ ơ hơn. Thế thì hành động là gì? Về phía doanh nghiệp phải lựa chọn phân khúc khách hàng phù hợp, mở rộng công đoạn khi sản xuất.

Lãnh đạo VASI mong muốn hệ thống thương vụ ở nước ngoài kết nối đối tác và cần kiên trì trong các hoạt động xúc tiến thương mại vì ngành chế tạo rất đặc thù.

"Ngay cả chúng tôi đã chăm được khách ở các hội chợ, khách đã sang Việt Nam và vào nhà máy rồi thì cũng phải mất 2 năm mới xong đơn hàng và có những khách và sau 5 năm thì mới có đơn hàng. Ví dụ 10 năm trước chúng tôi đi hội chợ ở Ý, có khách hàng ở Đức gặp tại đó và 5 năm sau doanh nghiệp mới bán được đơn hàng đầu tiên mà cũng chỉ có mấy trăm nghìn USD, bây giờ tăng hàng triệu USD. Thế nên ngành chế tạo không thể nhanh được nên mong các thương vụ đừng nản lòng vì nếu không kiên trì chúng tôi không thể theo đuổi được nghề này", bà nói.

Bà Bình thông tin, 2 năm qua, đón đầu sự chuyển dịch thị trường từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, doanh nghiệp Việt Nam tăng đầu tư gấp vài lần và tự tin hơn trong việc đảm bảo cung ứng cho thị trường quốc tế. VASI mong muốn có chính sách quan tâm, hỗ trợ hơn cho ngành và doanh nghiệp trong ngành để có thể bước sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

"Trong các ngành ưu tiên thì không nhắc đến đến công nghiệp chế tạo trong khi đây ngành cơ bản và có nhiều công nghệ cần thiết và rất khó làm" bà phân trần.

Phan Trang