Vì sao bạn làm mãi vẫn không giàu? Lỗi ở cách tiêu tiền này!

Khác với "chi tiêu tạo giá trị", vốn giúp gia tăng năng lực bản thân hoặc tài chính dài hạn, tiêu sản chỉ mang lại cảm giác thỏa mãn tức thời rồi nhanh chóng mất đi.

Điểm mấu chốt để nhận biết là tự hỏi: "Khoản chi này có giúp tôi kiếm thêm tiền hoặc nâng cao năng lực trong tương lai không?". Nếu câu trả lời là "Có", đó là chi tiêu tạo giá trị như học kỹ năng mới, mua sách, đầu tư sức khỏe. Nếu câu trả lời là "Không" và khoản chi chỉ mang tính giải trí, khoe mẽ, hoặc thỏa mãn cảm xúc nhất thời, đó chính là tiêu sản. Ví dụ, một chiếc laptop mua để phục vụ công việc có thể là khoản đầu tư, nhưng nếu mua chỉ để chạy theo mẫu mới nhất mà không dùng hết công năng, nó sẽ trở thành tiêu sản.

Không phải khoản chi đắt tiền nào cũng là tiêu sản

Nhiều người hiểu nhầm rằng cứ món gì đắt đỏ là tiêu sản, nhưng thực tế ranh giới này phụ thuộc vào mục đích sử dụng và giá trị thu về. Một chiếc máy ảnh chuyên nghiệp trị giá hàng chục triệu có thể là tiêu sản nếu bạn chỉ dùng để chụp ảnh đăng mạng xã hội. Nhưng với một nhiếp ảnh gia kiếm sống từ công việc chụp hình, đó lại là khoản đầu tư sinh lời. Do đó, để đánh giá một khoản chi, cần cân nhắc cả giá trị sử dụng thực tế và khả năng tạo ra lợi ích lâu dài chứ không chỉ nhìn vào giá tiền.

Vì sao giới trẻ dễ sa vào tiêu sản? Có ba nguyên nhân chính. Thứ nhất, tâm lý FOMO khiến nhiều người sợ bỏ lỡ xu hướng, luôn muốn sở hữu sản phẩm mới nhất. Thứ hai, áp lực hình ảnh trên mạng xã hội biến việc tiêu xài hàng hiệu, du lịch sang chảnh thành "chuẩn mực" để được công nhận. Thứ ba, chi tiêu cảm xúc – ăn uống sang trọng, mua sắm bốc đồng – trở thành cách giải tỏa stress nhanh nhất, nhưng cũng là cách nhanh nhất để ví rỗng.

Ví dụ, bạn kiếm 15 triệu/tháng nhưng mỗi cuối tuần đều chi 1–1,5 triệu cho ăn uống, cafe, xem phim, cộng thêm vài triệu mua đồ công nghệ và thời trang, thì chỉ sau 2–3 tuần, ngân sách đã cạn kiệt. Điều này lý giải vì sao nhiều người dù thu nhập không thấp nhưng vẫn "sống từ lương này sang lương khác" và gần như không có khoản tiết kiệm nào đáng kể.

Tiêu sản ăn mòn khả năng tích lũy

Tiêu sản không chỉ làm hao hụt thu nhập hàng tháng mà còn ăn mòn khả năng tích lũy. Nếu mỗi tháng bạn bỏ ra 5–10 triệu cho tiêu sản, sau một năm, con số này đã lên tới 60–120 triệu. Tệ hơn, khi gặp biến cố như mất việc, ốm đau, bạn dễ rơi vào cảnh nợ nần vì không có quỹ dự phòng. Ngoài ra, việc thiếu vốn tích lũy cũng khiến bạn bỏ lỡ cơ hội đầu tư khi thị trường xuất hiện những thời điểm "vàng".

Thay vì bỏ 15-20 triệu nâng cấp điện thoại khi máy cũ vẫn dùng tốt, bạn có thể đầu tư số tiền đó vào khóa học ngoại ngữ, chứng chỉ nghề hoặc một dự án kinh doanh nhỏ. Sự khác biệt là sau 1–2 năm, chiếc điện thoại sẽ mất giá và trở thành vật dụng bình thường, trong khi kỹ năng và kiến thức bạn tích lũy được có thể giúp tăng thu nhập hàng triệu đồng mỗi tháng. Đây là cách mà nhiều người trẻ thành công đã áp dụng: đặt câu hỏi "khoản chi này giúp mình tiến lên hay chỉ đứng yên?" trước khi quyết định.

Làm thế nào để thoát khỏi vòng xoáy tiêu sản?

Bạn không cần cắt hoàn toàn các khoản chi tiêu cho bản thân, nhưng nên áp dụng nguyên tắc 50–30–20: 50% cho nhu cầu thiết yếu, 30% cho mong muốn và giải trí, 20% cho tiết kiệm và đầu tư. Mỗi lần muốn mua sắm, hãy phân loại khoản chi theo câu hỏi "Tiêu sản hay tạo giá trị?". Giới hạn ngân sách tiêu sản ở mức hợp lý và chuyển phần dư sang các khoản đầu tư cho bản thân – như học ngoại ngữ, kỹ năng nghề nghiệp hoặc chăm sóc sức khỏe. Khi tài chính được xây dựng trên nền tảng vững, mỗi ly cafe sang chảnh hay chuyến du lịch xa sẽ chỉ là "gia vị" thêm, chứ không phải gánh nặng cho túi tiền.

Mai Anh