Vì sao “Trăng máu” từng khiến cả thế giới run sợ? Nguyệt thực toàn phần đã đi cùng lịch sử nhân loại như thế nào?

Đêm 7 rạng sáng 8 tháng 9 năm 2025, bầu trời sẽ dành tặng cho nhân loại một cảnh tượng hiếm có: nguyệt thực toàn phần kéo dài đến 82 phút, biến Mặt Trăng thành một quả cầu đỏ rực thường được gọi là “Trăng máu”. Từ châu Á, châu Phi, châu Âu cho đến châu Úc, hàng tỷ người có cơ hội chiêm ngưỡng.

Tại Việt Nam, hiện tượng bắt đầu lúc 22 giờ 28 phút tối 7/9 và kết thúc gần 4 giờ sáng hôm sau, trong đó giai đoạn toàn phần diễn ra từ 0 giờ 30 đến 1 giờ 52 phút. Trong khoảng thời gian ấy, ánh sáng Mặt Trời đi qua khí quyển Trái Đất bị tán xạ, các bước sóng xanh bị chặn lại, chỉ còn ánh đỏ xuyên qua để phủ lên bề mặt vệ tinh duy nhất của chúng ta. Kết quả là Mặt Trăng mang màu đỏ thẫm, như thể cả bầu trời nhuộm màu lửa.

Từ hàng ngàn năm trước, con người đã không chỉ quan sát mà còn gán cho hiện tượng này vô số ý nghĩa. Ở Trung Hoa, người ta kể về Thiên Cẩu – con chó trời nuốt Mặt Trăng – và tiếng trống chiêng vang dội để xua đi tai ương. Với người Viking, đó là dấu vết của hai con sói Sköll và Hati đang đuổi theo ánh sáng. Trong thần thoại Inca, báo đốm vồ trăng, còn ở vùng Trung Mỹ, nữ thần Mặt Trăng Ix Chel bị bóng tối tấn công. Những câu chuyện ấy vừa phản ánh nỗi sợ hãi, vừa là cách giải thích thế giới của những cộng đồng chưa có khoa học hiện đại. Cũng chính vì vậy, mỗi lần trăng hóa đỏ, người xưa thường xem đó là điềm báo gắn liền với mùa màng, chiến tranh hay sự đổi thay của triều đại.

Dẫu vậy, bên cạnh sự huyền bí, nhiều nền văn minh cổ đã dần nhận ra tính chu kỳ. Người Babylon phát hiện ra quy luật Saros: cứ 18 năm 11 ngày, nguyệt thực lặp lại gần như y hệt. Ở Trung Hoa, các quan thiên văn hoàng gia đã biết tính toán để dự báo, biến việc quan sát Mặt Trăng thành một công cụ củng cố uy tín cho vương triều.

Lịch sử cũng ghi nhận những thời khắc mà nguyệt thực đi vào chính trị. Năm 1504, Christopher Columbus khi đang ở Jamaica đã lợi dụng kiến thức thiên văn để dọa người bản địa: ông tuyên bố thần linh nổi giận sẽ khiến Mặt Trăng biến mất, và ngay khi nguyệt thực xảy ra, ông buộc họ phải cung cấp lương thực. Năm 1453, khi Constantinople sụp đổ, người dân chứng kiến Mặt Trăng đỏ rực trên bầu trời và xem đó là điềm báo về sự cáo chung của đế chế Byzantine.

Trong thời hiện đại, các nhà thiên văn tiếp tục ghi dấu những khoảnh khắc đặc biệt của nguyệt thực. Năm 1982, sau những vụ phun trào núi lửa lớn, bầu khí quyển chứa đầy bụi khiến Mặt Trăng gần như biến mất trong giai đoạn toàn phần, tạo nên “nguyệt thực đen” hiếm hoi. Năm 2018, thế giới chứng kiến nguyệt thực toàn phần dài nhất thế kỷ 21 kéo dài 1 giờ 42 phút, trùng hợp với lúc sao Hỏa sáng rực nằm gần Mặt Trăng, biến cả bầu trời thành một màn trình diễn tuyệt diệu. Những sự kiện này cho thấy dù khoa học đã giải thích tường tận, hiện tượng vẫn không ngừng tạo ra những bất ngờ.

Vào đêm 7-8/9/2025, chúng ta sẽ lại có cơ hội chứng kiến một chương mới trong chuỗi dài những lần “Trăng máu” đi qua lịch sử nhân loại. Không cần kính thiên văn chuyên dụng, chỉ với mắt thường hay một chiếc ống nhòm nhỏ, bất kỳ ai cũng có thể theo dõi trọn vẹn từ đầu đến cuối. Từ sự sợ hãi của người xưa đến khả năng dự báo chính xác của thời nay, từ những huyền thoại gõ trống đuổi Thiên Cẩu đến dữ liệu tính toán bằng máy tính, nguyệt thực toàn phần luôn là điểm gặp gỡ giữa trí tưởng tượng và tri thức. Nguyệt thực đêm 7-8/9 là cơ hội để chúng ta nhìn lại một hiện tượng mà con người đã dõi theo từ hàng ngàn năm trước, từ những huyền thoại xưa cho đến kiến thức khoa học ngày nay.

Minh Quân