Vì sao vàng luôn là kênh trú ẩn an toàn?

Từ hàng nghìn năm trước, khi con người chưa có khái niệm về “chứng khoán”, “trái phiếu” hay “tiền pháp định”, vàng đã hiện diện như một biểu tượng của sự giàu có và quyền lực. Từ thời Ai Cập cổ đại đến thời La Mã, từ các vương triều châu Á đến các đế chế phương Tây, vàng luôn là vật trao đổi, là thước đo giá trị và là “kho báu cuối cùng” mà bất cứ nền văn minh nào cũng tìm cách tích trữ. Hơn 5.000 năm lịch sử ấy đã tạo ra một niềm tin xuyên thời đại: dù thế giới thay đổi, vàng vẫn đứng vững như một nơi trú ẩn an toàn mỗi khi rủi ro, bất ổn hay khủng hoảng xảy ra.

Trong kinh tế học hiện đại, vàng được gọi là safe haven asset – tài sản trú ẩn an toàn. Nghĩa là khi nhà đầu tư hoảng loạn, đồng tiền mất giá, hay các thị trường khác sụp đổ, người ta tìm đến vàng như một nơi cất giữ giá trị lâu dài. 

Điều thú vị là “trú ẩn” ở đây không chỉ mang ý nghĩa tài chính, mà còn là tâm lý: vàng gợi cảm giác chắc chắn, hữu hình, có thể cầm nắm được. Khác với tiền điện tử hay cổ phiếu – vốn phụ thuộc vào lòng tin và quy định, vàng tồn tại như một thực thể vật chất, không thể “bốc hơi” chỉ vì một dòng tweet hay một sự kiện chính trị.

Có ba yếu tố khiến vàng giữ được vai trò đặc biệt đó: tính khan hiếm, tính bền vững, và tính phi chính trị.

Thứ nhất, vàng khan hiếm một cách tự nhiên. Trên toàn thế giới, lượng vàng khai thác được đến nay chỉ đủ đúc một khối lập phương có cạnh khoảng 22 mét – một con số cực nhỏ so với quy mô kinh tế toàn cầu. Khác với tiền, vàng không thể “in” thêm. 

Cũng vì thế, trong bối cảnh các ngân hàng trung ương ồ ạt bơm tiền để cứu nền kinh tế như giai đoạn COVID-19, giá vàng tăng mạnh là điều dễ hiểu: khi đồng USD bị “pha loãng”, người ta tìm đến vàng như một tài sản chống lại lạm phát. Lịch sử chứng minh điều này: sau khủng hoảng tài chính 2008, giá vàng tăng gấp đôi chỉ trong 3 năm; và đến 2020, giữa đại dịch, vàng lại đạt đỉnh lịch sử mới.

Thứ hai, vàng bền vững về cả vật lý lẫn giá trị. Kim loại quý này không gỉ, không oxi hóa, không biến đổi theo thời gian – đúng nghĩa “trường tồn”. Từ quan điểm đầu tư, điều đó khiến vàng có giá trị lưu giữ lâu dài. 

Nếu bạn cất giữ vàng 20 năm, nó vẫn là vàng. Trong khi nếu bạn cầm một tờ tiền 20 năm, sức mua của nó chắc chắn đã thay đổi. Các nhà kinh tế học thường gọi vàng là “store of value” – kho lưu trữ giá trị - vì nó không phụ thuộc vào cam kết của chính phủ hay một tổ chức phát hành nào.

Thứ ba, vàng phi chính trị. Một đồng tiền, dù mạnh đến đâu, cũng gắn liền với quốc gia phát hành và do đó chịu ảnh hưởng từ chính trị, chính sách tiền tệ, chiến tranh, hoặc trừng phạt. Ngược lại, vàng “thuộc về nhân loại”, không thuộc về bất kỳ chính phủ nào. Khi thế giới rơi vào xung đột, các dòng vốn lớn ngay lập tức tìm đến vàng. Bởi nếu bạn nắm giữ tài sản ở bất kỳ ngân hàng nào, nó có thể bị phong tỏa. Nhưng nếu bạn nắm giữ vàng vật chất, không ai có thể tước đoạt nó khỏi tay bạn, trừ khi họ chiếm đoạt bằng vũ lực.

Chính vì vậy, trong các cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, biểu đồ giá vàng gần như luôn đi ngược với chứng khoán. Khi nhà đầu tư mất niềm tin vào thị trường, họ bán cổ phiếu, trái phiếu để mua vàng. 

Nhưng không chỉ có nhà đầu tư cá nhân tin vào vàng. Các ngân hàng trung ương trên thế giới cũng coi vàng là tài sản dự trữ chiến lược. 

Theo dữ liệu của Hội đồng vàng thế giới (World Gold Council), tính đến năm 2025, tổng lượng vàng dự trữ của các ngân hàng trung ương toàn cầu đã vượt 36.000 tấn - mức cao nhất kể từ năm 1974. 

Một khía cạnh khác khiến vàng đặc biệt là nó không tạo ra lợi tức – nhưng cũng không tạo ra rủi ro hệ thống. Trái phiếu có thể mất giá khi lãi suất tăng, cổ phiếu có thể sụt khi lợi nhuận giảm, tiền điện tử có thể sụp khi niềm tin biến mất. 

Vàng không sinh lời theo cách đó, nhưng nó cũng không phá sản, không bị gọi vốn, không phụ thuộc vào ai. Vì thế, trong danh mục đầu tư toàn cầu, vàng thường chiếm 5–10% để cân bằng rủi ro. Các quỹ đầu tư lớn như Bridgewater, BlackRock hay quỹ hưu trí Canada đều duy trì tỷ trọng vàng ổn định, coi đó là “hệ thống miễn dịch” cho danh mục tài sản.

Tất nhiên, vàng không hoàn hảo. Nó có những giai đoạn giảm giá mạnh khi kinh tế ổn định, lãi suất tăng hoặc nhà đầu tư chuyển sang tài sản sinh lợi cao hơn. Nhưng vai trò “trú ẩn” của vàng không nằm ở việc luôn sinh lời, mà ở việc không phản bội bạn trong khủng hoảng. Khi mọi thứ sụp đổ, vàng vẫn ở đó. Khi niềm tin vào hệ thống lung lay, vàng vẫn tỏa sáng.

Các nghiên cứu hành vi tài chính cũng chỉ ra: niềm tin vào vàng mang yếu tố văn hóa và di truyền. Người châu Á, đặc biệt là Việt Nam, Ấn Độ và Trung Quốc, có truyền thống coi vàng là tài sản tích lũy an toàn hơn tiền mặt. 

Và trong kỷ nguyên số, dù có tiền điện tử, quỹ ETF vàng, hay hợp đồng phái sinh, bản chất của vàng vẫn không thay đổi. Người ta có thể giao dịch vàng ảo, nhưng khi khủng hoảng xảy ra, họ vẫn muốn nắm trong tay thứ ánh lên màu vàng kim ấy. Warren Buffett từng nói: “Vàng không sinh ra giá trị, nhưng nó giữ được giá trị và đôi khi, chỉ cần thế là đủ để bạn sống sót qua bão tố.”

Kỳ Thư