Loạt sai phạm tại Nhà máy xi măng Quang Sơn, chuyển hồ sơ sang Bộ Công an

Thanh tra Chính phủ đã ban hành Văn bản số 3213/TB-TTCP, Thông báo Kết luận thanh tra toàn diện quá trình đề xuất, triển khai thực hiện Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn và hoạt động sản xuất kinh doanh.

Nhà máy xi măng Quang Sơn được đầu tư xây dựng trên địa bàn huyện Đồng Hỷ và Võ Nhai (cũ), tỉnh Thái Nguyên, góp phần tạo điều kiện phát triển cho khu vực, địa phương và tạo công ăn việc làm cho bà con dân tộc trong vùng.

Năm 1997, dự án có tên là Nhà máy xi măng Thái Nguyên. Tháng 5/2001, Thủ tướng có văn bản chuyển đổi cho Tổng Công ty Xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON) làm chủ đầu tư dự án.

Đầu tháng 2/2002, Thủ tướng có quyết định phê duyệt dự án, diện tích đất 40,8 ha; công suất 1,51 triệu tấn xi măng/năm; tổng mức đầu tư 2.775 tỷ đồng, tương đương 185 triệu USD (tỷ giá 15.000 đồng/USD), phần ngoại tệ sử dụng khoảng 70 triệu USD. Thời gian thực hiện dự án là 39 tháng.

Ngày 27/6/2011, HĐQT VINAINCON có quyết định thành lập Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn để vận hành hoạt động sản xuất kinh doanh khi dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng.

Nhà máy Xi măng Quang Sơn thua lỗ 1.943 tỷ đồng

Theo TTCP, kết quả hoạt động kinh doanh của dự án đến ngày 31/12/2021 đã thua lỗ 1.943 tỷ đồng (làm tròn).

TTCP nêu rõ loạt nguyên nhân khiến dự án thua lỗ. Thứ nhất do chi phí vay vốn đầu tư lớn (chiếm 95%), phương án tài chính không khả thi, nên phải thay đổi nguồn vốn vay trong nước sang vay nước ngoài bằng ngoại tệ, làm tăng chi phí vốn, chi phí tỷ giá 316,28 tỷ đồng, phí bảo lãnh, quản lý, bảo hiểm và mất thời gian của dự án vì các thủ tục vay.

Thứ hai, khi triển khai thực hiện dự án của VINAINCON có nhiều vi phạm như: Tự điều chỉnh tổng mức đầu tư và kế hoạch đấu thầu không đúng thầm quyền, không được phép điều chỉnh bù trượt giá, tổng giá trị vượt tổng mức đầu tư lớn (1.063 tỷ đồng, khoảng 38%);

Các vi phạm trong tổ chức đấu thầu của gói thầu số 1 (cung cấp thiết bị chính của dây chuyền sản xuất và dịch vụ) nguy cơ gây thiệt hại hơn 322 tỷ đồng và nguy cơ thất thoát hơn 113 tỷ đồng; gói thầu số 2, 3 nguy cơ gây thiệt hại 47,5 tỷ đồng;

Nguy cơ gây thiệt hại tại gói thầu số 32A (Tư vấn giám sát thi công xây lắp, kiểm định chất lượng thiết bị, xây dựng và quản lý điều hành dự án) số tiền gần 19 tỷ đồng; gói thầu số 13 số tiền hơn 31 tỷ đồng; gói thầu số 14 (xử lý nền móng, xây dựng trạm đập đá vôi, đập đá sét, hệ thống vận chuyển đá vôi, đá sét và kho đá vôi) số tiền hơn 126 tỷ đồng; gói thầu số 19 số tiền hơn 80 tỷ đồng; gói thầu chạy thử số tiền 53,6 tỷ đồng.

Từ đó, dẫn đến làm tăng chỉ phí đầu tư của dự án (giá trị đề nghị quyết toán là 3.838,7 tỷ đồng/2.775 tỷ đồng), làm tăng chi phí vay vốn. Hơn nữa, dự án chậm tiến độ hơn 5 năm, nên khi đến hạn trả nợ chưa có nguồn thu, dẫn đến nợ quá hạn (130%), đây cũng là nguyên nhân dẫn đến thua lỗ từ khi dự án chưa hoạt động.

Thứ ba, nguyên nhân thua lỗ tại Nhà máy xi măng Quang Sơn còn xuất phát từ tình trạng tài chính của chủ đầu tư. Theo đó, vốn hoạt động sản xuất kinh doanh của VINAINCON không có, chủ yếu là vốn vay và vốn chiếm dụng trong thanh toán, nên không cân đối được dòng tiền trả nợ cho dự án.

Mặt khác, do công tác quản trị vật tư và tài sản yếu kém, công nợ khó đòi tồn đọng lớn, ảnh hưởng đến vốn kinh doanh và chi phí tăng cao. Giá cả vật tư, nguyên, nhiên liệu đầu vào cho sản xuất luôn tăng cao, như: than, thạch cao, chi phí vận tải, phụ gia.... vị trí địa lý của nhà máy xa cảng đường thủy (cách cảng Đa Phúc 55 km) chi phí vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm cao.

Nguy cơ gây thiệt hại hơn 1.000 tỷ đồng

TTCP chỉ rõ nhiều sai phạm về tổng mức đầu tư, phê duyệt kế hoạch đầu tư, quyết toán vốn đầu tư tại dự án Xi măng Quang Sơn.

Theo kết luận thanh tra, VINAINCON phê duyệt điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư là không đúng thẩm quyền, không đúng quy định. Tổng mức đầu tư được điều chỉnh vượt 1.063 tỷ đồng (vượt 38%) trong đó lần 1 điều chỉnh tăng hơn 344 tỷ đồng vào tháng 6/2007; lần 2 vượt 417,35 tỷ đồng vào tháng 7/2009 và năm 2017 vượt 302,32 tỷ đồng.

Cũng theo TTCP, VINAINCON còn phê duyệt điều chỉnh và đề nghị quyết toán vượt 763,1 tỷ đồng so với kế hoạch đấu thầu được Thủ tướng phê duyệt.

Bên cạnh đó, VINAINCON còn phê duyệt tổng dự toán và điều chỉnh không đúng trình tự thủ tục theo quy định. Cụ thể, tháng 8/2007, VINAINCON phê duyệt tổng dự toán 2.804,6 tỷ đồng. Đến tháng 12/2014, Tổng công ty có quyết định phê duyệt điều chỉnh tổng dự toán là hơn 3.315 tỷ đồng.

Theo Báo cáo quyết toán dự án hoàn thành ngày 29/02/2016 của VINAINCON, tổng chi phí đầu tư là 3.838,705 tỷ đồng; đã thanh toán, tạm ứng là 3.577,128 tỷ đồng; còn phải trả theo nghiệm thu A-B là 262,845 tỷ đồng.

Theo kết luận thanh tra, việc VINAINCON đề nghị quyết toán vượt tổng mức đầu tư phê duyệt lần 2 (năm 2017) là 302,32 tỷ đồng (vượt 7,9%), giá trị này chưa được cấp có thẩm quyền điều chỉnh tổng mức đầu tư.

VINAINCON đã thanh toán cho các nhà thầu vượt 262,1 tỷ đồng so với dự toán được phê duyệt lần 2 và vượt 40,7 tỷ đồng so với tổng mức đầu tư được phê duyệt lần 2, việc đề nghị thanh toán, quyết toán số tiền trên không còn trong thời gian hợp đồng kinh tế về xây lắp. Vì vậy, dự án này không có đủ điều kiện để quyết toán vốn đầu tư dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn.

Về các gói thầu thanh tra trực tiếp, trong đó gói thầu số 01 được phê duyệt kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền; giá chào thầu cao hơn kế hoạch gần 17,6 triệu USD, tương đương 322,2 tỷ đồng, nhưng vẫn được trúng thầu.

Cũng tại gói thầu số 01, TTCP cho biết việc ký hợp đồng có một số khối lượng cung cấp thấp hơn so với yêu cầu của hồ sơ mời thầu, nhưng giá hợp đồng không giảm, nguy cơ làm thất thoát gần 4 triệu Euro, tương đương 79 tỷ đồng (thời điểm 9/9/2005). Cùng với đó, việc xác định tổng chi phí chuyên gia giám sát phát sinh hơn 1,3 triệu Euro, tương đương hơn 34,5 tỷ đồng (thời điểm 31/12/2014).

Tại gói thầu số 02 và 03, TTCP xác định VINAINCON và Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn không tự mua sắm thiết bị, xe máy để khai thác mà chuyển sang hình thức thuê Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác là không đúng kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Trong giai đoạn 2009-2022, Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác được sản lượng 14,78 triệu tấn đá vôi, doanh thu 645,1 tỷ đồng, nguy cơ gây thiệt hại 47,5 tỷ đồng do không tổ chức đấu thầu.

Ngoài ra, chủ đầu tư còn cho Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác trái phép hơn 806.000 tấn đá, bán ra thị trường làm đá xây dựng, thu lợi bất chính gần 46,59 tỷ đồng.

Chuyển công an điều tra dấu hiệu tội phạm

Từ những bất cập nêu trên, TTCP đề nghị Bộ Công thương chỉ đạo Cục Công nghiệp và các cục, vụ liên quan thực hiện Kiểm tra, rà soát và xử lý, khắc phục, hoàn thiện các nội dung tồn tại, thiếu sót, vi phạm trong công tác bàn giao dự án hoàn thành sang Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn; việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản và công nợ của dự án; việc bàn giao công tác Giám đốc Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn năm 2017...;

Hoàn chỉnh các thủ tục đối với diện tích đất đã thu hồi và giao cho đơn vị, nhưng chưa thực hiện các thủ tục cho thuê và chưa tính tiền thuê đất, với diện tích là 40.078,7m² theo quy định của pháp luật về đất đai; đồng thời xác định các nghĩa vụ tài chính có liên quan để thu hồi về NSNN.

Xử lý, khắc phục việc VINAINCON cho Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn thuê lại 10.765m² đất của Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn không đúng theo quy định của pháp luật.

Khẩn trương thẩm định và phê duyệt quyết toán dự án hoàn thành theo quy định; sớm có phương án tái cơ cấu doanh nghiệp, trình Thủ tướng phê duyệt và tổ chức thực hiện theo quy định;

Đề nghị Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Thái Nguyên khôi phục điều tra khoản tiền hơn 2,1 tỷ đồng, do mất cắp tiền mặt trong két sắt tại trụ sở của công ty ngày 25/5/2014, đã tạm đình chỉ điều tra vụ án ngày 3/2/2015.

Bên cạnh đó, TTCP đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo xử lý về kinh tế với tổng số tiền đề nghị xử lý và các nội dung có liên quan đến kinh tế là hơn 442 tỷ đồng; Kiểm tra, rà soát để xem xét xử lý các nội dụng có liên quan đến kinh tế, với tổng giá trị theo số sách kế toán là hơn 132 tỷ đồng.

Đối với Bộ Tài chính, TTCP đề nghị chỉ đạo kiểm tra làm rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân có liên quan qua các thời kỳ trong việc tham mưu, đề xuất việc bảo lãnh Chính phủ vay vốn nước ngoài đối với khoản vay của BNP Paribas - Cộng hòa Pháp, với số tiền gần 59 triệu Euro (tương đương 1.365,5 tỷ đồng), đến nay chưa cung cấp hồ sơ theo quy định. Đề nghị Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng xin ý kiến chỉ đạo; tham mưu, đề xuất về việc gia hạn nợ vay từ 13 năm lên 30 năm.

Đề nghị Bộ Tài chính chỉ đạo kiểm tra, rà soát, xem xét xử lý và thu hồi về ngân sách nhà nước với số tiền hơn 2.400 tỷ đồng.

Đối với ngân hàng thương mại, TTCP đề nghị kiểm tra, rà soát, có biện pháp xử lý đối với khoản nợ của chủ đầu tư với các ngân hàng số tiền là hơn 1.365 tỷ đồng (tính đến ngày 31/12/2021), trong đó nợ BIDV gần 239 tỷ đồng và VDB là hơn 1.126 tỷ đồng.

Đáng chú ý, TTCP chuyển hồ sơ vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang Bộ Công an chỉ đạo Cơ quan điều tra, xác minh việc VINAINCON phê duyệt điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư là không đúng thẩm quyền, không đúng quy định, vi phạm Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng, không đúng với chỉ đạo của Thủ tướng, có nguy cơ gây thiệt hại số tiền 1.063 tỷ đồng (38%), ngoài ra còn thu lợi bất chính trong thăm dò, khai thác tài nguyên với số tiền hơn 46,5 tỷ đồng.

TTCP nêu rõ, việc triển khai, thực hiện dự án có dấu hiệu vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; dấu hiệu vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng ở nhiều gói thầu.

Tổng TTCP kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo, giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu vụ việc đã nêu trên để xử lý theo quy định của pháp luật; giao Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và một số bộ có liên quan, UBND tỉnh Thái Nguyên tổ chức kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân qua các thời kỳ để xảy ra các tồn tại, thiếu sót và sai phạm trong việc đầu tư xây dựng và hoạt động sản xuất kinh doanh của dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Hà Ly